Uit welke stikstofvaten gaat de overheid tappen?

1 Bronmaatregelen bij de boer

De landbouwsector zet het liefste in op bronmaatregelen. Hier vallen allerlei maatregelen onder die op het boerenbedrijf genomen kunnen worden. Denk aan aanpassingen in voer, rantsoen, het verdunnen van mest met water, stalsystemen en meer beweiden. In de ideale situatie staat de boer aan het roer en kan hij zelf maatregelen kiezen om het stikstofreductiedoel te behalen. Al dan niet door het realtime meten in stallen bijvoorbeeld.

De sector ziet het meeste heil in doelvoorschriften in plaats van in middelvoorschriften. De voermaatregel die minister Schouten voor de zomer aankondigde, getuigt volgens veel boeren van een verkeerde aanpak. De papieren werkelijkheid bleek te weinig aan te sluiten op de dagelijkse boerenpraktijk.

Voor de minister is het essentieel dat maatregelen juridisch stand houden en een structurele bijdrage leveren. Ze moeten controleerbaar zijn en het moet berekenbaar zijn in de Aerius Calculator. Volgens ingewijden ziet het ministerie van LNV de bronmaatregelen voeraanpassing, meer beweiden en emissiearmer bemesten als 'zachte maatregelen'. Ze zijn zeker nodig in de totale mix, voor een structurele verlaging van de 'stikstofdeken' om de landelijke natuurdoelen te halen.

Voor legalisering en ontwikkeling is naar verluidt volgens het ministerie, 'grover geschut' nodig. Harde maatregelen, zoals stalaanpassing en sanering die daadwerkelijk inrekenbaar zijn om per natuurgebied te bewijzen dat de depositie vermindert.

2 Extern salderen per provincie

Bij extern salderen is het mogelijk om stikstofrechten te verkopen aan andere partijen in bijvoorbeeld de agrarische en industriële sector, weg-, water- en woningbouw. De regels voor het verkopen van stikstofrechten verschillen per provincie. Het totaalbeeld is er nog niet, omdat nog niet alle provincies hierover een besluit hebben genomen.

Op dit moment wordt of is extern salderen mogelijk in de provincies Overijssel, Noord-Brabant, Limburg, Zeeland en Flevoland. Gelderland heeft vooralsnog besloten extern salderen niet toe te staan.

Deze provincie is namelijk bang dat extern salderen leidt tot ongecontroleerd opkopen van agrarische bedrijven en het weglekken van stikstofruimte.

Daarnaast kan dit leiden tot ongewenste leegstand en verloedering van het buitengebied. Openstellen van extern salderen met veehouderijen kan volgens Gelderland pas als aanvullende maatregelen zijn genomen om deze ongewenste effecten te voorkomen.

De andere provincies moeten nog een besluit nemen. Schouten ziet het liefst eenheid in beleid. Het is nu voor bedrijven in Noord-Brabant bijvoorbeeld mogelijk om stikstofruimte te kopen in andere provincies, dus ook Gelderland.

Andersom kan dat niet. Experts verwachten dat in de praktijk de stikstofruimte vaak toch in de buurt wordt opgekocht, omdat dat de emissies in relatie tot stikstofdeposities dan makkelijker te vergelijken zijn.

3 Verleasen van stikstofrechten

Bij het verleasen van stikstofrechten gaan de ammoniakrechten of een gedeelte daarvan voor maximaal twee jaar naar een andere partij. Zowel extern salderen als verleasen zijn in eerste instantie niet bedoeld om de uitstoot en depositie op natuurgebieden te verkleinen. Al geldt er bij extern salderen wel een afromingspercentage van 30 procent. Het is vooral bedoeld om ontwikkelingen als de aanleg van wegen mogelijk te houden.

Bij verleasen mag de 'ontvangende activiteit' ook alleen maar een tijdelijke stikstofdepositie veroorzaken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de aanleg- of bouwfase van een infrastructureel project.

Verleasen van stikstofrechten is op dit moment mogelijk in Overijssel, Flevoland, Gelderland, Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. Andere provincies moeten nog een keuze maken.

Het verleasen klinkt aantrekkelijk voor bedrijven die hun stikstofcapaciteit zelf niet volledig benutten. Maar advocaat Franca Damen waarschuwt ervoor dat het niet altijd verstandig is. Het verleasen van stikstofruimte kan bij bedrijven die alleen over een melding beschikken en niet over een natuurvergunning, leiden tot een beperking van bestaande rechten.

Volgens Erwin van Kessel van DLV Advies is het verleasen van stikstofrechten daarom maatwerk. 'Het is belangrijk om de mogelijke gevolgen in kaart te brengen.'

4 Legaliseren van PAS-meldingen

Er zijn ruim 3.600 bedrijven die op dit moment niet over een geldige natuurvergunning beschikken. Onder de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) besliste de Aerius Calculator op basis van de ingevoerde bedrijfsgegevens in feite of een vergunningaanvraag gedaan moest worden, er een melding gedaan moest worden of dat er helemaal geen vergunning nodig was.

Onder de PAS waren de bedrijfsactiviteiten van veehouderijen die een PAS-melding gedaan hadden legaal. Na de uitspraak van de Raad van State van 29 mei 2019 opeens niet meer. De PAS werd onverbindend verklaard.

Heel veel bedrijven hebben inmiddels op RVO.nl een verzoek om legalisering aangevraagd. Minister Schouten wil ook dat de meldingen gelegaliseerd worden. Het duurt echter heel lang terwijl er bedrijven zijn die in een lastig parket terechtgekomen zijn. Bedrijfsoverdracht of bedrijfsontwikkeling is soms niet mogelijk en financiers zijn in afwachting van vergunde en daarmee gelegaliseerde situatie.

5 Beweiden en bemesten legaal houden

Er komt geen vergunningplicht voor beweiden en bemesten. Volgens LTO behoort dit tot de normale bedrijfsvoering en Schouten en de provincies zijn het daarmee eens. Ook de commissie onder leiding van Johan Remkes gaf aan dat beweiden nauwelijks vervuilend is voor omliggende natuur. Sterker nog: beweiden is juist een maatregel om stikstof te reduceren.

Toch heeft de Raad van State bepaald dat er voor beweiden en bemesten in de omgeving van een natuurgebied wel een vergunning nodig is. De Brabantse Milieufederatie spande onlangs een zaak aan tegen de gemeente Rucphen waarbij de Raad opnieuw uitsprak dat weidegang niet zonder vergunningaanvraag toegestaan kan worden. Dagblad Trouw berichtte daar maandag uitgebreid over. Ook dit onderwerp lijkt dus vooralsnog niet van tafel.

6 Saneringsregeling varkenshouderijen

De stikstofruimte die vrijkomt door stoppende bedrijven als gevolg van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen wordt gebruikt om woningbouw en infrastructurele projecten nog dit jaar mogelijk te maken. Toen de voermaatregel van tafel ging, gaf Schouten aan dat er voldoende stikstofruimte uit deze regeling zou vrijkomen.

De saneringsregeling was overigens primair bedoeld om geuroverlast tegen te gaan. De stoppende bedrijven liggen daarmee lang niet altijd in de omgeving van Natura 2000-gebieden, maar in de buurt van woningen. Dus stikstof die hiermee uit de markt gehaald wordt, moet meer gezien worden als bijvangst.

7 Regionale uitkoop rond Natura 2000-gebieden

Deskundigen verwachten dat, ondersteund door de landelijke overheid, de provincies met regionale uitkoopmaatregelen komen. Hiermee kunnen zogenoemde 'piekbelasters' uit de markt gehaald worden. Dat zijn bedrijven die relatief gezien veel bijdragen aan de depositie van stikstof in Natura 2000-gebieden. De verwachting is dat dit vooral op vrijwillige basis zal geschieden, zoals ook het geval was bij de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. Dit soort maatregelen ziet het ministerie van LNV wel als 'harde maatregelen', waarmee inrekenbaar stikstof uit de markt wordt gehaald.

8 Natuurinclusieve ruimtelijke inrichting

Voor Schouten is natuurinclusieve ruimtelijke inrichting een belangrijke pijler onder haar structurele stikstofaanpak. Dat blijkt uit de brief die zij op 24 april hierover naar de Tweede Kamer stuurde. Ze wil natuur vermengen met bestaande functies. Bij de landbouw gaat het dan bijvoorbeeld om het stimuleren van agrarisch natuurbeheer.

'Juist door landbouw en natuur met elkaar in harmonie te brengen, is er perspectief voor zowel natuur als een toekomstbestendige landbouw', schreef de minister hierover.

9 Herijken Natura 2000-gebieden

Vanuit een aantal politieke partijen en vanuit de landbouwsector is vorig jaar de oproep gedaan om Natura 2000-gebieden te herijken. Zo vond de SGP de Natura 2000-gebieden te versnipperd.

Schouten voelt hier niet voor. Volgens haar is dat heel ingewikkeld en ziet de Europese Commissie scherp toe op naleving van de beschermingsdoelen. Het aanpassen van Natura 2000-gebieden als onderdeel om het stikstofprobleem op te lossen ziet ze niet als een begaanbare weg.

10 Aanpassen van Aerius-rekenmodel

Om de stikstofdepositie van bedrijven op natuurgebieden te berekenen wordt gebruik gemaakt van de Aerius Calculator. Op dat rekenmodel was kritiek vanuit verschillende hoeken en Schouten heeft, in opdracht van de Tweede Kamer, de commissie-Hordijk er onderzoek naar laten doen. Die concludeerde dat wetenschappelijk gezien het model niet doelgeschikt is voor vergunningverlening.

Maar Schouten heeft geen afscheid genomen van het model, omdat het de voor nu best beschikbare rekenmethode is. Wel worden er continu aanpassingen doorgevoerd. Rond 15 oktober komen er weer nieuwe aanpassingen. Ook het meetnet wordt uitgebreid. Adviseurs verwachten niet dat dit tot voorspelbaardere resultaten gaat leiden voor veehouderijbedrijven.