Denktank-directeur: 'Overheid grijpt in bij landbouw. Zorg dat je erbij bent'

Leden van de Transitiecoalitie Voedsel zijn te vinden bij afnemers en producenten als Kipster, Eosta en De Vegetarische Slager en onder multifunctionele landbouwbedrijven als de Zonnehoeve in Zeewolde en de Herenboeren. Betrokken deskundigen komen uit het bedrijfsleven, wetenschap en organisaties als True Price, HAS Den Bosch en het Louis Bolk Instituut.

‘Steek net zoveel tijd in het bezoeken van collega’s die het anders doen, als aan protesteren’

Willem Lageweg, directeur Transitiecoalitie Voedsel

Gevraagd en ongevraagd mengt de coalitie zich in discussies over voeding, gezondheid en de toekomst van de Nederlandse land- en tuinbouw. Lageweg: 'We zijn een club van denkers en doeners.'

Ik hoor het boeren en tuinders al zeggen: weer zo'n clubje dat óver ons praat.

'Dat herken ik helemaal. Die reactie krijg ik vaker als ik met boeren spreek. Maar wat ik ook vaak van ze hoor, is dat zij ook vinden dat het anders moet. Ook zij worstelen met de maatschappelijke waardering en de regeltjes. Productie voor de wereldmarkt geeft in veel sectoren geen stabiel inkomen. Terwijl boeren en tuinders wel hoge risico's dragen. Dat systeem loopt vast.'

Kunt u een voorbeeld noemen waaruit dat blijkt?

'De Boston Consulting Group, een vooraanstaand internationaal onderzoeksbureau, heeft voor Duitsland becijferd dat de landbouw daar een toegevoegde waarde voor de economie heeft van 21 miljard euro. Daartegenover staat echter 90 miljard euro aan verborgen kosten als gevolg van biodiversiteitsverlies en milieuschade. En daarbij is de 10 miljard euro die Duitse boeren vanuit de EU ontvangen niet meegerekend. Dat is niet langer recht te praten. Daar moet je wat aan doen.

'In Nederland zal de situatie niet veel anders zijn, maar dat is nooit onderzocht.'

Wat verwacht u dat de overheid met deze inzichten gaat doen?

'Vooropgesteld, wij verwijten de boer niks. Deze situatie is veroorzaakt door zijn omgeving; politieke keuzes, voer- en kunstmestindustrie, banken, afnemers, supermarkten en consumenten.

'De overheid heeft ingezet op een liberalisering van de landbouw, ondersteund met forse subsidies. Op grote bedrijven komt 20 tot 30 procent van het inkomen uit die steun. Dat is niet zuiver, waardoor het systeem ecologisch, sociaal en economisch vastloopt.

'Je ziet dat het overheidsbeleid aan het kantelen is. De overheid wordt belangrijker. In het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid van de EU zit al meer ruimte voor groen en nationaal beleid. Ook in de Boer-tot-Bordstrategie wordt gevraagd om krachtiger overheidsbeleid. En dat de overheid krachtiger ingrijpt in economische processen zie je ook bij de fondsen die beschikbaar komen om bedrijven door de coronacrisis te helpen.'

Verwacht u dat dit in Nederland gaat spelen bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021?

'Ja. Het besef groeit dat de overheid namens het algemeen belang moet ingrijpen. De stikstofcrisis heeft dat zeer duidelijk gemaakt.

'De land- een tuinbouw staat daardoor veel meer op de kaart. Het heeft – mede door de boerenprotesten – veel maatschappelijke aandacht gekregen en dat is winst. Je kan dat zien als een bedreiging, maar de miljarden die in Europa en nationaal worden vrijgemaakt voor de transitie van de landbouw bieden ook kansen. Zorg dat je erbij bent!'

De boeren die naar het Malieveld trokken en elders in het land protesteerden, willen juist van die bemoeienis af.

'Ik heb veel begrip voor boeren die in verzet komen tegen de knellende regelgeving. Wel adviseer ik ze om weg te blijven bij emoties, want daarmee zetten ze zichzelf in de achterhoede.

'Tegen boeren die met hun trekkers naar Den Haag reden, zou ik willen zeggen dat ze net zoveel tijd moeten steken in het bezoeken van collega's die het wel anders doen. Ga loeren bij die boeren. Steek je licht op bij vernieuwers en voer geen gevechten die je op lange termijn niet wint.'

Kunt u een voorbeeld noemen van een vernieuwende boer die indruk op u maakte?

'Onlangs bezocht ik een akkerbouwer in de buurt van Nieuw-Vennep. Een aantal jaren geleden besloot hij zich te specialiseren in de aardappelteelt. Hij investeerde fors in een sorteermachine. Na een paar jaar trok hij de conclusie dat het hem niet bracht wat hij ervan verwachtte. Hij gooide het roer om. Die machine werd verkocht en hij schakelde over naar een multifunctioneel bedrijf met onder meer een zorgtak en groenteteelt voor verkoop aan huis. Inmiddels komt de helft van zijn inkomen uit het stabiele multifunctionele deel van het bedrijf.

'Ik zie ook veel perspectief voor extra gezonde gewassen. Door onze manier van boeren, is het gehalte gezonde stoffen in veel landbouwproducten afgenomen. Onze coalitie is met het Louis Bolk Instituut en een aantal boeren een studie begonnen naar de relatie bodem, plant en gezondheid. Er is interesse vanuit investeerders en zorgverzekeraars. Zoiets begint met een niche, maar op termijn zie ik grote kansen.'

Het voorbeeld van een zorgboerderij als neventak wordt vaak aangedragen, maar dat past lang niet bij alle boeren of tuinders.

'Zeker. Er zijn nu zo'n 1.200 boeren met een zorgtak, variërend van kinderopvang tot ouderopvang en begeleidend werken. Daar moet je wel voor openstaan. Boeren die hun bedrijf verbreden, voelen wel dat ze weer meer waardering ontvangen. De resultaten die zorgboeren boeken, zijn heel goed. In Zuid-Holland bijvoorbeeld is er veel vraag naar zorgboeren. Ook vanuit zorgverzekeraars is er veel interesse om initiatieven te ondersteunen. Voor boeren die naar wat anders zoeken om hun bedrijf te versterken, is het een serieuze optie.

'Het kost veel inspanning om je bedrijf te vernieuwen of te verbreden. Daarbij stuiten die boeren ook op veel weerstand en negatieve reacties vanuit eigen kring. Wij willen met de Boerenraad een brug slaan tussen de radicale vernieuwers onder de boeren en hun vernieuwende gangbare collega's. Door de coronacrisis is de start daarvan wat vertraagd, maar op 9 september komt de Boerenraad voor het eerst bij elkaar.'

Spreekt de Transitiecoalitie ook de supermarkten aan?

'Wij zijn een kritische speler richting de supermarkten. Volgende maand komt er een benchmark uit waarin de prestaties van de verschillende supermarktketens op het gebied van duurzaamheid en gezondheid worden vergeleken. Wij dragen daaraan bij. We moeten de retail scherper op hun verantwoordelijkheid wijzen.

'Kijk naar PlanetProof, dat betaalt niet uit voor de boer. We moeten blootleggen welke rol die grote spelers op moeten pakken. Om boeren en tuinders perspectief te bieden, moeten ze niet alleen worden betaald voor het volume en kwaliteit van de producten die ze leveren, ook voor het behoud van bijvoorbeeld de bodemkwaliteit en biodiversiteit verdienen ze een beloning.'

Dan zal de consument bereid moeten zijn om meer te betalen?

'Net zoals je boeren en tuinders niet over een kam kunt scheren, kun je dat ook niet met consumenten doen. Er is een groep consumenten die meer wil betalen voor dierenwelzijn of meer aandacht voor biodiversiteit. Dat signaal moet je als boer ook verstaan. Het marktaandeel is nog niet zo heel groot, maar het groeit gestaag.

'Onder ouders met jonge kinderen en jongeren zie je veel bewuste kopers. Die moet je koesteren. Maar er is ook een grote groep consumenten die 'groen' praat, maar goedkoop koopt. Die proberen wij te beïnvloeden via cateraars, horeca en de supermarkten. Daarvoor dient ook de benchmark die volgende maand uitkomt.

'Een ander mechanisme is 'true pricing', waarbij de werkelijke kosten worden doorberekend. Ik weet dat er in Den Haag serieus wordt gekeken naar een heffing op vlees. Een deel van de opbrengst daarvan moet vloeien naar een omschakelfonds voor boeren die willen verduurzamen.'

Hoe kijkt uw organisatie naar de rol van de banken?

'De druk op Rabobank als belangrijkste agrofinancier, maar ook op ABN Amro, zal toenemen. Ook vanuit de politiek. Het kan niet zo zijn dat alleen de boeren moeten bloeden voor de transitie. Het is onvermijdelijk dat leningen (deels) worden afgeschreven of over een langere aflossingsperiode worden uitgesmeerd.

'Het valt me wel op hoe stil het is rond de banken. Na de pilot van de Rabobank met andere partijen met groene beloningen voor boeren is het stil geworden. Ondernemers schreeuwen om vervolgstappen, daar hoor ik ze wel over klagen.'

Zou landbouwminister Carola Schouten daar meer druk op moeten zetten?

'Het beleid van minister Schouten krijgt mijn volle steun. Ze zit wel in een moeilijke positie, want binnen het kabinet is er volgens mij te weinig overeenstemming over de precieze invulling van kringlooplandbouw. Ze is gevangen geraakt in een krachtenveld, waar ze tot nu toe nog niet uitgekomen is.

'Deze landbouwminister heeft voor de landbouw de juiste richting aangeduid. Het zal waarschijnlijk een andere minister worden die het gaat uitvoeren. Maar dat het gebeurt, is een kwestie van tijd.'