Zwartebessenteelt hoopt op marktevenwicht

Achtergrond Fruitteelt Hanneke de Jonge 05 aug 2020 om 09:26uur

De teelt van zwarte bessen concentreert zich in Nederland rond Heinkenszand op Zuid-Beveland. Het areaal is de afgelopen jaren sterk teruggelopen, evenals het aantal telers. Door een beter marktevenwicht en nieuwe toepassingen voor de zwarte bes hopen telersverenigingen Coöperatieve Nederlandse Bessentelers en MaVeBo dat de teelt weer aantrekt.

Zwartebessenteelt+hoopt+op+marktevenwicht

In Nederland vindt de teelt van zwarte bessen uitsluitend plaats in de omgeving van Heinkenszand op Zuid-Beveland, aangevuld door twee telers in Tholen en Halsteren. Het areaal, dat in 2009 nog 550 hectare besloeg, is teruggelopen tot 200 hectare.

De zwartebessentelers hebben zich verenigd in twee groepen: de Coöperatieve Nederlandse Bessentelers, in het vervolg aangeduid met de Coöperatie, met veertien leden en 120 hectare en MaVeBo, een afkorting van Maatschap Vermue Boonman, met vijf leden en 80 hectare.

Geen opvolgers

'Niet alleen het areaal, maar ook het aantal zwartebessentelers is sterk teruggelopen', zegt Lauran Vermue uit Heinkenszand, die als bessenteler zeventien jaar secretaris is geweest van de Coöperatie. 'Dat had te maken met de leeftijd van een aantal van onze telers, die tussen de 65 en 70 jaar waren, maar ook met de lage prijzen, waardoor zij geen opvolgers konden vinden.'

De kleurstof van zwarte bes wordt gebruikt in lippenstift

Eric Boonman, bessenteler en woordvoerder van MaVeBo

Volgens Eric Boonman, bessenteler en woordvoerder van MaVeBo, ligt de leeftijd van hun telers wat lager dan bij de Coöperatie, namelijk tussen de 37 en 49 jaar, maar vreest ook hij voor vergrijzing.

Overproductie

Vermue legt uit dat door overproductie de prijsvorming op de wereldmarkt de afgelopen vijf jaar slecht is geweest, maar dat de arealen het afgelopen jaar in Polen met 20 procent en in Duitsland en Denemarken zelfs met twee derde zijn teruggebracht, zodat het evenwicht tussen vraag en aanbod nu weer enigszins is hersteld.

Daardoor zullen de prijzen vermoedelijk weer stijgen, wat de zwarte bes ook voor Nederlandse telers weer een aantrekkelijk product maakt. Het is wel lastig om op marktschommelingen te anticiperen, omdat een bessenstruik tien tot twaalf jaar meegaat, maar de eerste drie jaar nog niets opbrengt.

De Nederlandse zwartebessentelers produceren de rassen Ben Alder, Ben Nevis, Ben Connon, Ben Tron en Kristen N11. Zij verbouwen ook nog een klein areaal rode bessen van het ras Rovada.

Meer suiker

In Polen is de zwartebessenproductie met 40.000 tot 45.000 hectare nog steeds vele malen groter dan die in Nederland. Dat de Nederlandse teelt nog niet het loodje heeft gelegd, is volgens Boonman te danken aan het Zeeuwse klimaat, waar op de kleigrond het aantal zonuren hoog is, wat zorgt voor meer suiker in de bes. Daarnaast is het transport van de bessen uit Polen een extra kostenpost voor de verwerkende industrie in Nederland en België.

Zwarte bessen bevatten veel vitamines dankzij hun donkere kleur. © Ruben Oreel

Zwarte bessen zijn volgens Vermue enorm vitaminerijk dankzij hun donkere kleur: 1 kilo bevat evenveel vitamine C als 9 kilo sinaasappels. De zwarte bes dient als ingrediënt voor onder andere cassis, kleurstoffen, jam, vruchtenyoghurt, likeur, wijn, bier en bakkerijgrondstoffen.

Samenwerking

In elk van de twee coöperaties werken telers samen bij de inkoop van plantgoed, het gebruik van kratten en andere materialen en de gezamenlijke apparatuur, zoals plukmachines. In het algemeen gaat het om akkerbouwers die de bessenteelt ernaast doen en ook percelen uit kunnen wisselen.

Tijdens de oogst komen de bessen via een band in kistjes terecht. © Ruben Oreel

De oogst vindt in juli plaats met een zelfrijdende machine die de bessen van de struiken schudt, waarna ze op een band vallen en in kistjes terechtkomen. De opbrengst is zo'n 6.000 kilo per hectare. Direct na de oogst gaan de bessen naar koelbedrijven om ze nog dezelfde dag in te vriezen, zodat smaak en kwaliteit behouden blijven.

Naar verwerker in Duitsland

De meeste bessen van de Coöperatie gaan met gekoelde tankauto's naar een verwerker in Duitsland, die ze perst en concentraat maakt van het sap. Daardoor gaat de brixwaarde, de maat voor de hoeveelheid suiker in een vloeistof, omhoog van 15 naar 65. Van het concentraat maken afnemers, waarvan Hero de grootste is, onder andere cassis, door het te verdunnen met koolzuurhoudend water en er andere ingrediënten aan toe te voegen.

Ook gaat een deel van de bessen van de Coöperatie naar een Italiaans bedrijf dat ze op natuurlijke wijze fermenteert. Door het daardoor ontstane sap toe te voegen aan Hero Cassis, krijgt deze een eigen specifieke smaak.

Verenigde Staten

De telersgroep is in gesprek met een bedrijf in de Verenigde Staten dat hun bessen daar in smoothies wil laten verwerken. Kees Boonman, die zich namens de Coöperatie bezighoudt met logistiek en verkoop, legt uit dat dat te maken heeft met het verschil in eisen aan gewasbeschermingsmiddelen in de VS en de EU. 'Als die samenwerking doorgaat, biedt dat mogelijkheden om het areaal weer uit te breiden.'

Voor MaVeBo is Hero ook de grootste afnemer, maar hun bessen dienen ook als grondstof en halffabrikaat voor andere bedrijven in binnen- en buitenland. Eric Boonman gebruikt ze bijvoorbeeld om zelf wijn mee te maken. Hij legt uit dat de zwarte bes rijk is aan antioxidanten die een positief effect zouden kunnen hebben op de gezondheid.

Tabletten

Daarom heeft ook de farmaceutische industrie interesse in de vrucht. 'De kleurstof wordt nu al gebruikt in lippenstift en in de omhulsels voor tabletten. Maar daarnaast zijn de inhoudstoffen misschien geschikt voor bijvoorbeeld vitaminepreparaten.'

Een robot kiept de gekoelde bessen uit kisten bij Lauran Vermue. © Ruben Oreel

Na Tsjernobyl haalt Hero weer zwarte bessen uit Zeeland

Bij de start van de productie van cassis in 1938 gebruikte Hero Zeeuwse zwarte bessen, maar in de jaren zeventig schakelde het bedrijf uit prijstechnisch oogpunt over op bessen uit Oost-Europa. 'Sinds de kernramp in Tsjernobyl in 1986 kopen wij onze zwarte bessen weer lokaal in', zegt Fabian Griens, innovatietechnoloog bij Hero Benelux. 'Hero Cassis is een typisch Nederlands product, waarvoor de Zeeuwse zwarte bes het belangrijkste ingrediënt is. Daarom werken we met langetermijncontracten voor de Zeeuwse telers.' Drie bottelarijen in Nederland, België en Duitsland produceren flessen en blikken cassis van verschillende formaten. De grootte en het gewicht van de bessen en de hoeveelheid suikers en anthocyanen (kleur) die ze bevatten, zijn ieder seizoen anders. Als vuistregel hanteert Hero dat 1 kilo duizend bessen bevat. Dat betekent dat het bedrijf voor een fles van 1,25 liter negentig bessen nodig heeft.