PBL: compenseer boer beter voor natuurherstel

Het blijkt lastig voor de provincies om in 2027 het Natuurnetwerk af te ronden, constateert PBL. Maatregelen voor natuurherstel kunnen vaak pas worden genomen als alle grond beschikbaar is. De laatste stukken grond hiervoor zijn moeilijk te verkrijgen.

Voor het oplossen van de stikstofcrisis is bovendien extra natuurherstel noodzakelijk. PBL vindt het effectief en efficiënt om natuurherstel samen met het stikstof-, klimaat-, landbouw- en woningbeleid aan te pakken. Hiervoor is een gebiedsgerichte aanpak nodig, waarin overgangszones op de grens tussen het Natuurnetwerk en de landbouw centraal staan.

In de zones kunnen boeren natuurmaatregelen combineren met andere maatregelen, zoals de omschakeling naar natuurinclusieve landbouw, klimaatbossen en zonneweides. Dit biedt kansen voor natuurherstel door afname van de milieudruk en vergroting van het areaal geschikt leefgebied.

Betaalbaar voedsel

In de praktijk blijken reguliere boeren hun gronden niet te willen inzetten voor de combinatie van landbouw en natuur. Onderzoeker Rob Folkert van PBL kan zich dat goed voorstellen. 'De ontwikkelingen in de landbouw zijn gericht op het produceren van betaalbaar voedsel. Dat leidt ertoe dat agrarisch ondernemers hun bedrijf vergroten, zich specialiseren en de productie intensiveren om te concurreren op de internationale markt.'

Boeren zijn door die ontwikkeling grote leningen aangegaan, vervolgt de onderzoeker. 'Dan kan hij niet ineens natuur laten doorlopen in zijn land. Dan wordt zijn investering onrendabel. Er moet brood op de plank komen, anders staat de bank voor de deur. Die werkt niet zomaar mee aan een andere koers.'

Volledige schadeloosstelling

Volgens PBL kunnen provincies de afgesproken uitbreiding van het Natuurnetwerk in 2027 mogelijk maken door boeren of grondeigenaren vaker volledige schadeloosstelling aan te bieden.

Folkert gaat nog een stap verder. 'Wil je landbouw en natuur meer met elkaar verenigingen, dan zal de boer die wil meewerken ook een duurzaam verdienvermogen moeten hebben. Dat ontbreekt nu. Er zal iets in de hele keten moeten veranderen, bijvoorbeeld de prijs die voor voedsel wordt betaald.'

Onteigening is daarbij het laatste middel dat provincies kunnen inzetten, vindt Folkert. 'Provincies zullen dat te allen tijde proberen te voorkomen. Maar als er een stukje ontbreekt waardoor ze het gebied niet kunnen inrichten, zullen ze het uiteindelijk toch doen omwille van de investeringen die al zijn gedaan. We zien dat nog weinig. Provincies hopen dat ze met meer compensaties de boeren en tuinders over de streep trekken.'

Integrale aanpak

Het helpt volgens de onderzoekers als rijk en provincies afspraken maken voor de integrale aanpak van de verschillende opgaven voor de landbouw, het klimaat en natuurherstel. Provincies doen er goed aan in kaart te brengen welke gebieden met de opgaven voor stikstof en klimaat te maken krijgen. Op basis hiervan kunnen ze beoordelen waar de nieuwe opgaven gevolgen hebben voor de huidige opgave voor het Natuurnetwerk.

Rijk en provincies kunnen de opgaven gezamenlijk oppakken door met gebiedspilots te starten. Ze kunnen de aanpak verder vormgeven op basis van de ervaringen die ze hiermee opdoen. Dit is mogelijk door leren een structurele plek te geven in de samenwerking.