Friese boer zoekt verdienmodel voor ecologische diensten

Pieter van der Valk legt zijn visie graag uit; thuis aan de keukentafel in Ferwoude, maar ook op bijeenkomsten. Hij trok in november vorig jaar samen met hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma van de Rijksuniversiteit Groningen een volle zaal tijdens de Fedde Schurerlezing in Leeuwarden en is ook bij andere gelegenheden gastspreker 'met een boerenpet'.

We moeten een oplossing zoeken om de input in de kringloop te verwaarden

Pieter van der Valk, melkveehouder in Ferwoude

Hoe kijkt u als melkveehouder aan tegen de actualiteit in de agrarische sector?

'Voorstellingsvermogen is belangrijker dan kennis' is een beroemd citaat van Albert Einstein. Daar ontbreekt het in de huidige discussie aan. We draaien het om en gooien elkaar bijna dood met cijfers en beleidsstukken. Maar als je niet weet waar je naartoe wilt, kun je ook geen waarde geven aan een onderzoek. Het ontbreekt aan visie.'

Waar moet die visie vandaan komen?

'Het probleem is de afrekencultuur waarin we zitten. Als je een fout maakt, word je daarop afgerekend. Van LTO en FrieslandCampina had ik meer visie verwacht, maar ook die worden afgebrand als ze buiten de gevestigde paden denken. Iedereen is bang om zijn vingers te branden. Zo kom je niet verder en blijft innovatie uit, terwijl er veel uitdagingen zijn waar we als landbouw mee aan de slag moeten. Denk aan het voedselvraagstuk, de financieringscapaciteit en grondstofschaarste.'

Dat is nogal wat, waar begin je?

'Ik heb tijdens mijn Nuffield Scholarship geprobeerd de waan van de dag los te laten en me gericht op de vraag: wat is de schakel van de boer in de maatschappij? Als eerste is dat de voedselvoorziening – de output – en als tweede zorgt de landbouw voor de recycling van het hele systeem en ecologische diensten zoals weidevogelbeheer, biodiversiteit, landschap, oftewel de input. Voor het eerste krijgen we betaald, voor het tweede niet.

'Het gevolg is dat we het eerste zo efficiënt mogelijk moeten doen, wat weer ten koste kan gaan van het tweede. We moeten een oplossing zoeken om de input in de kringloop te verwaarden, want alleen met de verkoop van voedsel redden we het niet.'

Hoe doe je dat?

'In het huidige beleid gaat het vooral om het doel: weidevogels, biodiversiteit en straks wellicht CO2-opslag. Dat wordt gestimuleerd. Maar het gaat juist om de middelen die nodig zijn om dat doel te bereiken. Die moet je stimuleren. De reis is belangrijker dan de bestemming.

'En dan kom je al snel bij de bodem terecht. Een gezonde bodem is de basis voor weidevogelbeheer, maar ook voor de opslag van CO2, waterberging, noem maar op. Er is een veel bredere benadering van de uitdagingen nodig waarvoor we staan. Als we echt circulair willen, dan kost dat geld. Maar dat moet dan wel bij de primaire sector terechtkomen.'

Video van Nuffield uit 2019 waarin Van der Valk zichzelf voorstelt.

Hoe past u dat toe op uw eigen bedrijf?

'Het is lastig om visie te vertalen naar een concreet iets. Voor mijn eigen bedrijf heb ik gezocht naar zaken die alle uitdagingen overlappen. Je kunt die onderbrengen in zes hoofdthema's: bevolkingsgroei en voedselvoorziening, differentiatie van bedrijven, het kapitalistisch systeem, grondstofschaarste, klimaat en beleving. Hoe integreer je die op je bedrijf? Dat is de grote uitdaging.

'Ik heb daarvoor samen met anderen vier projecten opgezet. Het eerste project draagt bij aan de input van het systeem: energieproductie door zonnepanelen.

'Het tweede project doe ik samen met elf collega-boeren, de natuurorganisaties It Fryske Gea en Staatsbosbeheer en gemeente Súdwest-Fryslân en gaat over het composteren van groen materiaal tot een bodemverbeteraar. Uitgangspunt is de mogelijkheid om de input van groen materiaal van de gemeente en natuurorganisaties tot waarde te brengen in de vorm van kwalitatief goede compost waarmee we de bodem verrijken.'

En verder?

'Het derde project staat nog in de kinderschoenen en gaat om het kapitaliseren van de mest. We denken aan het scheiden van de mest en het verwaarden van de mineralen in de vorm van eiwitten uit algenteelt in combinatie met een monovergister.

'Het is een technische oplossing, maar daar moet je niet bang voor zijn. Je moet niet denken in tegenstrijdigheden, maar juist de techniek gebruiken ter ondersteuning van ecologische processen. Een technische benadering kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat ik mijn grond minder intensief hoef te gebruiken, omdat het verdienmodel verschuift.'

En dan is er ook nog een vierde project.

'Het vierde project is een herinrichtingsplan dat we als drie boeren hebben gemaakt en waarbij een gebied van 30 hectare geschikt wordt gemaakt voor weidevogelbeheer. Vernieuwend hieraan is vooral het financieringsmodel.

'We moeten af van het idee dat natuur idealisme is en zetten in op een economische waardering van natuur. We denken daarom aan een grondfonds waarvan de boer 51 procent van de aandelen heeft en de rest wordt ingelegd door particuliere beleggers. De term 'kijk- en luistergeld' vind ik in dit kader wel een mooie.'

Nogal veel voor een melkveehouder uit Ferwoude.

'Kan een individu problemen oplossen voor het collectief ten koste van zichzelf? Ik vind het mooi om nieuwe dingen te zoeken. We zitten nu in een tijd van veranderingen en als we hier nu niet op inspringen, zijn we de mogelijkheden voor altijd kwijt. Maar ik kan het niet alleen. Ik zie mezelf als verbinder en zoek medestanders die mee willen denken en mee willen trekken aan projecten.'