Teelten staan onder druk door klimaatverandering

Dat was de algehele tendens tijdens het Symposium Klimaatadaptatie Landbouw dat Wageningen University & Research (WUR) dinsdag hield in Nijkerk. Boeren, toeleveranciers, onderzoekers en vertegenwoordigers van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, waterschappen en provincies gingen met elkaar in gesprek over klimaatverandering en wat dat betekent voor de land- en tuinbouw.

Wetenschappers verstaan onder klimaat het weer van de afgelopen dertig jaar. Daarin zien zij onder meer een geleidelijke toename van de temperatuur en grotere perioden van extreme neerslag of droogte. Het ministerie presenteerde het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw waarin de gevolgen staan beschreven.

Verzilting

Klimaatverandering kan voor open teelten leiden tot verzilting, een zakkend grondwaterpeil, te veel of juist te weinig water voor gewassen, versnelling van inklinking van veengebieden, verdroging of verbranding van gewassen, nieuwe ziekten en plagen door veranderende biodiversiteit.

Deze effecten verschillen sterk per regio en bodem- en watersysteem. Verbeteringen aan het bodem- en watersysteem en teeltsystemen kunnen de effecten van klimaatverandering verkleinen.
Ook voor bedekte teelten kan klimaatverandering gevolgen hebben. Zo kan wateroverlast via de bodem doordringen tot de teelt.

Hittestress

Bij veehouderij vraagt klimaatverandering om goede stallen en plekken waar dieren in geval van hitte beschutting kunnen vinden. Verder kan er bij vervoer van vee hittestress optreden bij de dieren.

Ondanks de ernst van de ontwikkelingen raakt het onderwerp ondergesneeuwd in de actualiteit door dossiers als stikstof, vindt Edwin Michiels, bestuurslid van LTO-vakgroep Akkerbouw. Hij probeert het onderwerp hoger op de agenda te krijgen.

Langzame verandering

'Het fnuikende van klimaatverandering is dat het heel langzaam gaat', zegt Michiels. 'Opwarming van de aarde gaat met tienden van graden per jaar. Dat betekent dat je nu misschien vaker moet beregenen, maar voor je het weet, is dat het nieuwe normaal geworden. Het schuift steeds op.'

Pieter de Wolf, praktijkonderzoeker bij de WUR, herkent die ontwikkeling. Hij denkt dat het werkelijke probleem onder de radar blijft.

'Er vallen bijvoorbeeld steeds meer gewasbeschermingsmiddelen weg. Dat is misschien nu nog op te vangen, maar op enig moment zijn er bijvoorbeeld meer luizen omdat het ook in de winter warmer is en de juiste middelen ontbreken. Ineens lijkt het probleem dan heel groot, maar het is niet van de ene op de andere dag ontstaan.'

Tijdig anticiperen

De Wolf vreest de gevolgen van zo'n 'cocktail van problemen'. Ik ben bang dat er teelten wegvallen door deze combinatie, als er niet tijdig wordt overgeschakeld op andere rassen of wordt geanticipeerd op plagen. De valkuil is dat we steeds naar losse maatregelen grijpen, maar niets structureel doen. Er is een systeembenadering nodig.'

De onderzoeker verwoordt daarmee de algehele tendens van de aanwezigen op het symposium: er is een integrale aanpak nodig met regie van bijvoorbeeld de provincies. Diverse telers vragen op het symposium om een structuur waarin kennis kan worden gedeeld.

Bodem

Duidelijk is ook dat de bodem centraal staat bij het vinden van oplossingen. 'Kun je met teelt- en bodemmaatregelen het risico van klimaatverandering echt opvangen? Dat is waar we de komende tijd mee aan de slag gaan', zegt De Wolf.

De WUR heeft voor zeventien teelten de mogelijke gevolgen van klimaatverandering in kaart gebracht. Van aardappelen tot zaaiuien is benoemd wat de effecten zijn van droogte, hitte, wateroverschot of verzilting. Dit is bedoeld om telers een handvat te bieden bij het nemen van maatregelen.

Praktijkexperimenten

Ook in de praktijk wordt geëxperimenteerd, al krijgt dat niet altijd het stempel 'klimaatadaptatie', stelt Michiels. Zo noemt hij projecten als niet-kerende grondbewerking en 'drempels' in de bodem om uitspoeling van nutriënten te voorkomen. Elders lopen projecten waarbij wordt onderzocht of drainagesystemen in droge perioden kunnen worden ingezet om water in te brengen in plaats van af te voeren.

Michiels vindt dat de politiek ook een steentje kan bijdragen. Hij wijst erop dat er voor boerenbedrijven geen fiscale regelingen zijn om geld te reserveren voor de jaren dat de oogst door het weer tegenvalt. Ook vindt hij dat veredeling met nieuwe methoden als Crispr-Cas moet worden toegestaan in Europa omdat daarmee sneller rassen kunnen worden ontwikkeld die bestand zijn tegen extreem weer.