Starre regels zijn rem op chemievrije landbouw

In een recent Volkskrant-artikel was de harde conclusie dat het vergroeningsbeleid van de EU mislukt is. Volgens GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout is die conclusie veelal terecht, hoewel er op kleine schaal succesjes zijn. Hij beschrijft het mislukken van de vergroening als een crash in slow motion. In zeven jaren zag iedereen de vergroening afglijden.

De geschiedenis van die zeven jaren is samen te vatten als het steeds verder uitkleden van een plan voor duurzamer landbouw. Individuele lidstaten gebruikten hun defensieve houding en vetorecht om uit te komen bij minimale verandering. Elk land wilde het maximale behouden uit de structuurfondsen en de landbouwgelden. Het gevolg was dat weinig veranderde.

Geen betrouwbare cijfers

Wat betreft het middelengebruik bestaan er geen echt betrouwbare cijfers voor de hele EU. De studie van de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA in 2015 is volgens Eickhout de beste om inzicht in het pesticidengebruik te krijgen. Daarbij blijkt dat er nauwelijks minder gebruik is, waarbij aangetekend dat het onderzoek vooral over de kilo's werkzame stoffen gaat en niet om de milieubelasting.

Volgens de GroenLinks-Europarlementariër wordt de richtlijn voor duurzamer gebruik van pesticiden onvoldoende benut. Deze richtlijn uit 2009 had als kern dat IPM (geïntegreerde gewasbescherming) de regel moest zijn en chemie een laatste redmiddel. De ruimte die de EU geeft voor soepeler toelaten van laagrisicomiddelen wordt ook te weinig gebruikt, stelt Eickhout.

De verordening voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (1107/2009) zou opengebroken kunnen worden om de vergroening te versnellen. Toch is Eickhout daar voorzichtig over, want hij is bang dat dan eerder laagrisicomiddelen uit de 'gewone' chemie daar gebruik van maken. Ondertussen gaat de aandacht uit naar duurzame landbouw en vergroening. De GroenLinks-Europarlementariër ziet daar de mismatch tussen wat de maatschappij wil en wat de politiek voor elkaar krijgt.

Robuustere rassen

Klaas Hoekstra van de Nederlandse Akkerbouw Vakbond is voor IPM als landbouwstrategie, maar hij wil dan wel beschikken over robuustere rassen uit moderne veredelingstechnieken als cisgenese. Daarin gaat Eickhout niet mee: 'Het is te gemakkelijk te stellen dat het wel goed komt als we over dergelijke technieken mogen beschikken.'

Als het de groene middelen betreft, blijft de ontwikkeling stilstaan. Directeur Piet Boonekamp van Artemis, de vereniging voor biologische gewasbescherming, ziet sneller chemische middelen afvallen dan dat er biologische bijkomen. Hij pleit ervoor de op stoffen gerichte wet 1107 open te breken.

'Met een beetje draaien aan die wet komt het niet goed. Toelatingen duren meer dan vijf jaar omdat het een stoffenwet is. Dat is te lang.'

Vertraagde toelating

Jo Ottenheim van de vereniging voor de Nederlandse agrochemie Nefyto zegt dat de vertraagde toelating van groene middelen ook deels zit in de voorrang voor kritische middelen. Milieuvriendelijker middelen komen daarmee later aan bod en die zullen dus snel in een hoger tempo door de procedure gaan.

Willem Ravensberg van Koppert Biological Systems ziet in Europa belemmerende regels om groene middelen toe te laten. Koppert richt zich sterk op andere continenten, omdat het bedrijf anders binnen een aantal jaren failliet gaat door gebrek aan producten op de markt.

Preventie

De knellende regels en de moeizame toelating van nieuwe middelen daargelaten, zou de boer zelf zich kunnen richten op een teeltsysteem, waarin ziekten en plagen minder kans krijgen. Tijdens het congres ging het daarom behalve over de medicijnkast ook over preventie. Conclusie bij de medicijnkast was dat de Europese en nationale beleidsmakers meer aanspraak mogen maken op deskundigen uit de groene kennishoek.

Jürgen Köhl van Wageningen University & Research zei dat telers naar meer weerbaarheid moeten. Probleem bij het invoeren van weerbare systemen is de ontregeling door chemische middelen die incidenteel worden ingezet. 'Het tegelijk ontwikkelen van IPM met het toepassen van chemie lukt niet.'

Loslaten van strakke kaders

Bij het versterken van weerbare systemen is nog een belangrijke verandering waar te nemen. Planten worden sterker als ze bepaalde mineralen of micro-organismen toegediend krijgen, maar daarmee zijn deze 'middelen' nog geen gewasbeschermingsmiddelen. Het vereist loslaten van de strakke kaders die voor chemie gelden, maar voor biologie anders zijn.

Een andere factor volgens Raymond Notermans van Plant Health Cure is dat soms de werkzaamheid van biologische middelen wel waar te nemen is, maar dat het achterliggende mechanisme nog niet bekend is. 'Op het gebied van kennis moeten wij in vijf jaar inlopen wat de chemische bedrijven in dertig jaar hebben geleerd.'

Meer met elkaar praten

Boonekamp vindt dat biologen en juristen meer met elkaar moeten praten, ook over biostimulanten. Jurist Anne de Vries sluit zich daarbij aan: 'Laat biologen en ecologen meebeslissen en werk aan een goede experimenteerruimte voor nieuwe methodes en middelen.'

Tijdens de sessie over preventie blijkt dat de bezoekers lang niet allemaal het vertrouwen hebben dat chemie te vervangen is door weerbaardere systemen.

Weerbaarheid

Volgens Gerard Korthals van het Nederlands Instituut voor Ecologie is met optimale voorziening van voeding en vocht en een gezond bodemleven veel weerbaarheid voor het gewas te behalen. Toch blijkt deze methode vooral voor de bovengrondse weerbaarheid tegen bijvoorbeeld insectenvraat of phytophthora minder sterk.

Menno Kamphuis van Plant Health Cure zegt dat het mogelijk is met chromata en plantsapmetingen een betere indruk te krijgen van het functioneren van afweersystemen. Mogelijk geven positieve analyses de telers meer vertrouwen.

Telers met ervaring zeggen dat ze bij opbouw van weerbare teeltsystemen worden verrast door de betere bestendigheid tegen biotische en abiotische invloeden, dus ook tegen stress door klimaatverandering.