'Regio moet weer een stem krijgen in het parlement'

U ziet de boerenprotesten als een uiting van de groeiende onvrede die leeft op het platteland. Waar komt die onvrede vandaan?

'De globalisering heeft Nederland veel welvaart gebracht. Stedelingen hebben daar veel meer van geprofiteerd dan de bewoners van het platteland.

Dat boeren de overheid nu onbetrouwbaar noemen komt doordat diezelfde overheid bereid was om met hen mee te bewegen

Caspar van den Berg, hoogleraar bestuurskunde

'In de regio Amsterdam steeg het bruto regionaal product per hoofd van de bevolking tussen 2000 en 2016 van 47.000 naar 76.000 euro. In Oost-Groningen ging dat van 15.000 naar 22.000 euro. Dat is een slechte ontwikkeling voor de verbinding tussen stad en platteland.'

Is het 5 voor 12 voor het platteland?

'Je kunt het niet zo negatief bekijken. In de beleving van de eigen welvaart oordeelt de Nederlander, en ook de plattelandsbewoner, positief over de eigen leefomgeving. Dat mag echter niet verhullen dat die leefwerelden uit elkaar gegroeid zijn. In de regio zie je meer leegstand van winkels, toename van de vergrijzing en zorgen over het op peil houden van zaken als mantel- en gezondheidszorg. De grote opgaven klimaat, energie en wonen moeten we met elkaar aangaan. Daarbij moeten onze leefwerelden niet verder uit elkaar gaan lopen.

'Vergeet niet dat het leven op het Nederlandse platteland nog hartstikke goed is vergeleken met Frankrijk, Italië, Spanje en delen van het voormalige Oost-Europa. De doffe ellende van spookdorpen kennen we hier niet.'

Heeft de politiek de regio verwaarloosd?

'Het publieke debat is lange tijd gedomineerd door de economische crisis, de multiculturele maatschappij en migratie. In diezelfde periode zijn de breuklijnen tussen stad en platteland groter geworden. Veel mensen in de regio zijn in de afgelopen jaren gaan voelen dat ze minder gehoord worden. Zij zien hun zorgen en belangen onvoldoende gewogen worden bij het maken van beleid.

'We komen nu op het punt dat groepen niet de consensus zoeken maar de hakken in het zand zetten en dat mensen gaan stemmen op partijen die niet langer voor het compromis kiezen.'

Dat is te zien in de peilingen. CDA en VVD hebben het moeilijk en Forum voor Democratie profiteert. Hoe verklaart u dat een anti-EU-partij het bij onze exporterende boeren zo goed doet?

'Thierry Baudet weet de boeren aan te spreken. En je hoeft niet per se uit dezelfde kring te komen als je kiezers. Dat hebben we bij Pim Fortuin ook gezien.

'Baudet is iemand die opstaat tegen de dominante groep. Dat alleen is al is voor velen een reden om hem sympathiek te vinden. Een stem op hem is dan een statement tegen de heersende partijen. Ze willen hem een kans geven, de boel opschudden. In de Verenigde Staten hebben we hetzelfde gezien met de uitverkiezing van Donald Trump en in het Verenigd Koninkrijk met de brexit.'

Komt het Nederlandse poldermodel door deze verschuiving op de tocht te staan?

'De traditionele belangenorganisaties, vakbonden, omroepen en politieke partijen zijn ontstaan vanuit onze vroegere verzuilde samenleving. Intussen worden deze organisaties door een deel van hun natuurlijke achterban niet meer gezien als gelegitimeerde partij. Er is terecht of onterecht sprake van een vertrouwensbreuk.

'Ons democratisch bestel dat is gebouwd op wederzijdse consensus en overeenstemming, staat onder druk. Dat is pijnlijk duidelijk geworden. Je ziet het niet alleen bij de boeren, maar ook bij de leraren die dachten dat er een cao-akkoord lag. En bij de publieke omroepen. Ongehoord Nederland is opgericht vanuit de onvrede over de dominantie van de Randstad aan de talkshowtafels.'

Bij de boeren speelt ook het gevoel dat ze de schuld krijgen van de klimaatveranderingen en de stikstofcrisis.

'Een complexe kluwen van problemen komt samen bij de boeren. De maatschappij heeft ideeën over klimaat, dierenwelzijn en biodiversiteit die zij moeten oplossen. In de beleidswetenschappen noemen we dat 'wicked problems', problemen die andere problemen raken. Ook is hier geen overeenstemming over oorzaak en gevolg. Om zoiets aan te pakken moet je problemen temmen en geduldig op zoek gaan naar oorzaken en oplossingen.'

Ziet u een weg uit deze kluwen?

'De boeren hebben luid en duidelijk kenbaar gemaakt dat ze er ook nog zijn. De vraag is hoe de boeren hun boosheid kunnen omzetten naar wat ze zelf kunnen bijdragen aan de oplossing.

'Vanuit het individuele belang is het begrijpelijk dat boeren blijven hangen in boosheid. Zij hopen misschien dat het bedrag dat ze ontvangen als ze uitgekocht worden omhoog gaat. Maar als we willen dat toekomstige generaties in dit volle en lage land kunnen blijven boeren, dan vraagt dat om een andere benadering. Dan moet je ook in je communicatie naar buiten toe kijken hoe boeren kunnen bijdragen aan een oplossing.'

De teneur bij de boerenacties is dat de overheid onbetrouwbaar is.

'Het zwabberbeleid van de overheid is het gevolg van decennia waarin opeenvolgende kabinetten het niet aandurfden om grote beslissingen te nemen. De boerenlobby is daarop van grote invloed geweest. Dat boeren de overheid nu onbetrouwbaar noemen komt doordat diezelfde overheid bereid was om met hen mee te bewegen. De uitspraak van de Raad van State over de stikstofaanpak heeft daar nu een einde aan gemaakt'.

Hebben de acties van de boeren dan wel effect?

'De winst van 2019 is dat deze thematiek in politiek Den Haag hoog op de agenda staat. Op strategische plekken op de betrokken ministeries zijn mensen 'om'. Ze zien dat ze te ver zijn doorgeschoten in het urbano centrisme, waarbij ieder probleem vanuit een grootstedelijke setting wordt benaderd.'

Hoe kan de positie van de regio's verstevigd worden?

'Ten eerste moet de groeiende afstand tussen stad en platteland serieus genomen worden. De overheid kan dit bijsturen door het doen van investeringen in de infrastructuur. De kaarten rond de Zuiderzeelijn, de treinverbinding met het noorden die nu de Lelylijn genoemd wordt, liggen nu heel anders dan 15 jaar geleden. De rente is negatief en er komt een investeringsfonds. Waarom sluiten we het noorden ook niet aan op Hamburg en Bremen? Dat biedt kansen, bovendien is de noodzaak nu hoger en is het innovatiepotentieel aanwezig.'

En wat is de opdracht aan de politiek?

'De regio moet beter vertegenwoordigd worden in het parlement. Een grondwetswijziging voor een ander kiesstelsel is te ingewikkeld. Maar partijen als CDA en VVD zijn nu wel bezig met het opstellen van hun verkiezingsprogramma's en kandidatenlijsten voor de volgende verkiezingen. Daarbij moeten ze nadenken over hoe ze de regio meer invloed kunnen geven.

'50.000 boze boeren is niet genoeg voor een Kamerzetel. De drie miljoen kiezers in de krimpregio's vertegenwoordigen wel een electorale kracht.'