'Jezelf als zielig bestempelen heeft geen zin'

Adjiedj Bakas noemt zichzelf vooruitgangsoptimist. Dat optimisme draagt hij uit in zijn boeken, in interviews en tijdens lezingen in binnen- en buitenland, ook voor boeren. Zo sprak hij tijdens bijeenkomsten van Rabobank, ForFarmers en boerenorganisaties. 'Ik heb het dan vaak over ondernemerschap en innovatie. Dan zie ik het optimisme bij agrarische ondernemers. Innovatie, technologie, dat herkennen ze. Daar gaan ze graag in mee.'

Als je mondiaal kijkt, is Nederland eigenlijk een soort stadspark met alleen cultuurgrond waarvan de boeren de beheerders zijn. Randstad en randland zeg ik weleens

Adjiedj Bakas, trendwatcher

Toch zijn de boeren nu boos.

'Jazeker. Ze voelen zich niet begrepen. Ze hebben het idee dat ze de schuld krijgen van een aantal problemen die nu bij de politiek op het bordje liggen. En dat er geen begrip is voor hun situatie.'

Is dat terecht?

'Nee. Ik zie heel veel stedelingen die dol op boeren zijn. Ze gaan graag naar boerenmarkten, kopen steeds vaker producten rechtstreeks van de boer en beseffen heel goed dat de boeren nodig zijn voor onze voedselvoorziening. Er is echt een brede waardering voor de boer.

'Dat zie ik ook in het buitenland. Ik was onlangs bij een bijeenkomst in Thailand waar een Nederlandse kassenbouwer werd onderscheiden. Er is wereldwijd bewondering voor de knowhow van de Nederlandse landbouw.

'Natuurlijk zie ik ook wel dat er een groep is die zich kritisch uitlaat over zaken als gewasbescherming, dierenwelzijn en het mestoverschot. Maar overall staat de boer er helemaal niet slecht op.'

De boeren hebben wel een probleem met stikstof.

'Stikstof en PFAS zijn een mooi voorbeeld van problemen die we in Nederland over onszelf hebben afgeroepen, omdat we altijd het braafste jongetje van de klas willen zijn. En wat die hele wetgeving rond Natura 2000 en stikstof betreft: de landbouw heeft er zelf bijgestaan en heeft het laten gebeuren. De sector had research moeten doen, in plaats van de kop in het zand te steken.'

Komt er een oplossing?

'Ik ben niet pessimistisch, er komt volgend jaar vast nuance in de discussie. In 2021 gaan we weer naar de stembus. Je gaat als regering de verkiezingen niet in met een lamgelegd land. In een jaar voor de verkiezingen wordt alles vloeibaar.'

Boeren hebben dus geen probleem?

'Je moet als land- en tuinbouw niet enkel en alleen de hakken in het zand zetten. En het heeft al helemaal geen zin om jezelf als zielig te bestempelen. Dat levert echt niks op. Wees assertief, treedt naar buiten toe. In die zin was het boerenprotest van begin oktober een goede actie.

'Maar er moet meer gebeuren. De agrarische sector moet netwerken en zichzelf veel beter op de kaart zetten. Zo'n programma als Boer zoekt Vrouw is best lollig, maar levert geen genuanceerde informatie over de land- en tuinbouw op.

'Het is eigenlijk heel raar dat er geen centrale boerenpromotieclub is die uitdraagt waar de Nederlandse land- en tuinbouw voor staat. Niet alleen de mooie kanten, maar ook de problemen waar we met elkaar tegenaan lopen.'

Wie zou dit op moeten pakken?

'Ik zie hier een taak voor LTO of voor het ministerie. Je zou straks ook de Floriade kunnen aangrijpen om aan het grote publiek uit te leggen dat het produceren van goed en veilig voedsel veel gecompliceerder ligt dan velen van ons zeggen en denken.'

Er wordt veel gesproken over de kloof tussen stad en platteland. Ziet u die ook?

'Als je mondiaal kijkt, is Nederland eigenlijk een soort stadspark met alleen cultuurgrond waarvan de boeren de beheerders zijn. Randstad en randland zeg ik weleens. De bewoners van Randstad en randland hebben elkaar nodig. De Randstedelingen hebben het land nodig, omdat hun voedsel er vandaan komt en omdat ze er kunnen recreëren en ontstressen. De gebruikers van het randland hebben de stad nodig voor de afzet van hun product.

'Je kunt dus niet zonder elkaar. Dat besef is er over en weer. Daarom denk ik genuanceerd over die kloof. Het is niet zo zwart-wit. De werkelijkheid is veel grijzer.'

Er wordt gezegd dat de stad het platteland ook nodig heeft voor waterveiligheid en energie. Hoe ziet u dat?

'Aanpassingen om allemaal droge voeten te houden zullen vooral op het platteland plaatsvinden. Maar de rol van het platteland bij de energietransitie is niet zo groot als we denken. De bouw van windmolens en zonneparken gaat afnemen. Het is niet efficiënt.

'Daar komen ze in Duitsland nu al achter. Daar gaat men over op gas en kopieert men de Nederlandse gasstructuur. Wij gaan ook gas importeren vanuit Rusland en de Verenigde Staten. Er is nog voorraad voor tweehonderd jaar. Via het gas gaan we over op waterstof.

'Dus nee, dat platteland hebben we niet nodig voor energie. Wel voor de bomen, de bossen en het landschap. Daarom moeten we veel zuiniger zijn op het platteland. Ik zie zoveel lelijke stallen en loodsen. Waarom geen moderne invulling van regionale architectuur? Er is op dat gebied nog veel te doen.'

Ziet u andere veranderingen op het platteland?

'Elders in de wereld zie je dat steden groeien en dat de plattelanders daarnaartoe trekken. Maar in landen als Italië, Spanje en Portugal zie je ook een tegenbeweging. Jongeren vinden geen werk in de stad en woningen zijn er onbetaalbaar. Dat laatste is in Nederland ook aan de hand.

'Steeds meer Zuid-Europese jongeren gaan terug naar het platteland, naar hun roots. Omdat nieuwe technologie als 5G of 6G hen daartoe in staat stelt, kunnen ze er ook werken. Je ziet dat ze daarnaast kleine biologische of ambachtelijke bedrijfjes opzetten, nieuwe landbouwvormen ontdekken, zich richten op kleinschalig toerisme. Ik acht zo'n beweging in ons land ook niet onwaarschijnlijk.'

Wat voor soort landbouw zien we in de toekomst op het platteland?

'Ik voorzie een tweedeling. Enerzijds zijn er boeren die hun bedrijf specialiseren en zich richten op de niches in de markt. Biologisch, een speciaal product, een product met een bijzondere ervaring. Ze doen eigenlijk hetzelfde als de groep stedelingen die weer terugtrekt naar het platteland. Aan de andere kant zie ik een grootschalige en hoogtechnologische landbouw ontstaan. Maar wel met veel minder dieren dan nu het geval is.

'Ik geloof heilig in de toekomst van kweekvlees. Dat kan nu nog niet, maar het gaat wel komen. Boerderijen maken plaats voor laboratoria. Slimme boeren houden een vinger aan de pols en springen daarop in. Ze gaan samenwerken met wetenschappers. We blijven wel koeien houden om te melken. Ik denk dat we voorlopig nog geen melk uit gras kunnen maken in een laboratorium.'