Productiekosten melk stijgen razendsnel

Al in heel 2019 was er sprake van krapte op de zuivelmarkt, maar dat was tot nu toe nauwelijks terug te zien in de melkprijzen. 'De seinen stonden eigenlijk al het hele jaar hiervoor op groen', stelt Klaas Johan Osinga van LTO Nederland. 'Het was verbazingwekkend dat er de afgelopen maanden zo weinig met de melkprijs gebeurde.'

De basis voor de huidige prijsstijgingen worden gevormd door de geringe melkproductiegroei in de meeste exporterende landen en een aanhoudend goede vraag in landen als China en Japan. Vooral kaas en mageremelkpoeder zijn de trekkers.'

Osinga: 'Het afgelopen jaar was de productiegroei in de Europese Unie en de Verenigde Staten zeer gematigd. Ook in Nieuw-Zeeland is er tot dusver dit seizoen geen groei ten opzichte een jaar geleden als gevolg van een koeler voorjaar. Australië en Argentinië liggen achter op vorig jaar. In Australië wordt dit veroorzaakt door hitte en branden. Argentinië leek de laatste maanden een omslag te maken naar groei, maar de nieuwe regering heeft afgelopen week een exportbelasting van 9 procent afgekondigd.'

Meer melk

Voor 2020 is de verwachting dat zowel de Europese Unie als de Verenigde Staten 1,5 tot 2 procent meer melk gaan produceren. 'Uit cijfers van de handel blijkt dat de afzet naar landen als China en Japan prima loopt', stelt Osinga. Vooral eiwit (mageremelkpoeder) loopt goed. Ten opzichte van de Verenigde Staten is de Europese Unie concurrerend op internationale markten. De kaasnoteringen zijn vast. De boterprijzen zijn het afgelopen jaar teruggevallen, maar de boterexport loopt goed met een groei van 35 procent in januari tot en met oktober.

In de Europese Unie zelf wordt verse zuivel volgens de supermarkten juist minder verkocht. Het marktaandeel van plantaardige vervangers, op basis van bijvoorbeeld soja, amandelen of rijst, groeit. De Europese kaasconsumptie is wel stabiel of groeiend. De Europese voorraden liggen volgens de Europese zuivelorganisatie EDA op normaal niveau. De voorraad mageremelkpoeder uit de interventievoorraad van de Europese was begin 2019 al verkocht en de berichten zijn dat dit melkpoeder nu inderdaad uit de markt is of in 'finale vaste hand'.

Stijgende melkprijzen

'Om ons heen zien we melkprijzen dan ook stijgen', zegt Osinga. 'Fonterra heeft vorige week de prognose voor het lopende seizoen 2019-2020 verhoogd naar het hoogste niveau sinds 2014, omgerekend 31,7 eurocent per kilo bij 4,2 procent vet. In de Verenigde Staten zien we ook relatief hoge prijzen, met class III in november 46,12 eurocent per kilo bij 4,2 procent.'

De contracten voor de termijnmarkt CME in Chicago voor medio 2020 zijn wel gedaald, maar liggen omgerekend naar 4,2 procent vet nog steeds op 35 eurocent per kilo. Ondanks deze noteringen blijken de Verenigde Staten wel meer kaas te exporteren, maar tegen een lagere prijs dan Europese kaas.

In Nieuw-Zeeland ligt de prijs voor volle melkpoeder, het belangrijkste exportproduct van Nieuw-Zeeland, 25 procent hoger dan een jaar geleden. De prijs van boter is het afgelopen jaar gedaald, maar de laatste weken stabiel als gevolg van de export. Op de EEX-handelsbeurs kan op basis van verwerking tot mager poeder en boter voor de komende twaalf maanden een melkprijs worden vastgelegd van 36,90 eurocent per kilo (4,0 procent vet, 3,4 procent eiwit).

Onzekere verwachting

Ondanks de gunstige vooruitzichten blijft het moeilijk om een goede voorspelling te geven. Nieuwe Amerikaanse importtarieven voor Europese kaas hangen nog boven de markt en op 31 januari vindt waarschijnlijk de brexit plaats. Een slechte handelsdeal met de Britten kan zorgen voor een ongelijker speelveld.

De grootste onzekerheid is wellicht de nieuwe Europese Commissie die het sinds deze maand voor het zeggen heeft in de Europese Unie. Phil Hogan is opgevolgd door de Pool Janusz Wojciechowski. Hij sprak op 10 december voor het eerst in zijn nieuwe functie een volle zaal toe op de jaarlijkse 'outlook'-bijeenkomst van het Directoraat-Generaal Landbouw van de Europese Commissie.

Osinga: 'Hoe invloedrijk hij wordt binnen de Europese Commissie is nog afwachten. Hij zei het GLB-budget te willen verdedigen, maar hij lijkt niet zo gecharmeerd van export. Hij spreekt wel steeds over 'minder intensieve' landbouw met minder bemesting en gewasbeschermingsmiddelen, minder import van soja en korte ketens. Een heel ander verhaal dan van zijn voorganger. De nieuwe Europees Commissaris is een warm voorstander van biologische landbouw, maar zegt meteen ook dat daar de kosten beperkt moeten worden.'

Antibiotica

Wojciechowski zal veel moeten gaan onderhandelen met zijn collega Stella Kyriakides van consumentenbescherming. 'In haar speech voor dezelfde zaal noemde ze ook vermindering van antibioticagebruik. Haar prioriteit ligt bij de bescherming van burgers en hun gezondheid. Ze zei wel dat de hele keten mee moet doen met de verduurzaming en ze ziet een rol voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Europa moet de duurzame boodschap wereldwijd uitdragen. Of de consument straks even goedkoop uit blijft, daarover zei Kyriakides niets.'

Komend voorjaar wordt de 'boer tot bord' strategie gepresenteerd. Die moet bijdragen aan de Europese Green Deal van Ursula von der Leyen en Frans Timmermans. Ook worden komend voorjaar een klimaatwet (klimaatneutraliteit in 2050) en een biodiversiteitsstrategie 2030 gepresenteerd. 'Hoe deze stijgende kosten voor boeren en tuinders economisch opgevangen zullen worden, is nog geheel onduidelijk', zegt Osinga. 'Voor de Nederlandse melkveehouderij geldt: van iedere euro wordt zeker 60 cent in het buitenland verdiend en ruim 20 cent op markten buiten de EU. Als je dat niet langer wilt, moet je een andere realistisch economisch model kunnen presenteren. Het GLB-budget wordt eerder kleiner dan groter, dus dat biedt niet de oplossing voor de snelstijgende kosten.'

Handelsprijzen

De Europese Commissie gaat lidstaten verplichten om cijfers over de handelsprijzen van bepaalde producten aan te leveren. Retail, handel en industrie moeten hieraan meedoen. Hierdoor zouden de marges die in de ketens worden gemaakt, duidelijker moeten worden voor iedereen. Dit komt voort uit het adviesrapport van de Taskforce Landbouwmarkten onder leiding van Cees Veerman (2016). Voor de zuivel zal het gaan om room (20 tot 40 procent vet) in 15 kilozakken, drinkmelk UHT (1,5 tot 1,8 procent vet), mozzarella (40 procent droge stof – 1 tot 5 kilo) en 'fat-filled' melkpoeder. Dit is melkpoeder met plantaardige vetten (palmolie) met meer dan 30 procent vet, meer dan 20 procent eiwit in 25 kilozakken.