'Flevolandse boer moet bij de les blijven'

De uitkomsten van het onderzoek dat aan het rapport voorafging verrasten onderzoekers Bert Smit en Theo Vogelzang van Wageningen Economic Research (WER) zelf ook een beetje. 'Dit soort grondclaims zou je in het westen van Nederland verwachten. Flevoland wordt altijd gezien als een echte landbouwprovincie, maar dat ook hier tot 2040 zo'n 10 procent van het landbouwareaal onder druk komt te staan, is nieuw voor dit gebied', zegt Vogelzang.

De onderzoekers maakten voor hun rapport een analyse van alle plannen en beleidsvoornemens die er nu al liggen op het gebied van stadsuitbreiding, de aanleg van zonneparken en natuurontwikkeling. Ook namen ze de gevolgen van andere ontwikkelingen mee, zoals bodemdaling, verzilting en de extensivering van de landbouw. Hun bevindingen worden ondersteund door de Stuurgroep Grondgebruik Flevoland waarin provincie, het Rijksvastgoedbedrijf, het waterschap en LTO Noord zitting hebben.

Goed verklaarbaar

'De toenemende druk op landbouwgrond is goed verklaarbaar', zegt mede-onderzoeker Bert Smit van WER terugkijkend. 'Als je bijvoorbeeld kijkt naar de groei van Almere, de uitbreiding van vliegveld Lelystad Airport en de gevolgen van bodemdaling voor de agrarische sector, dan zie je de gronddruk in Flevoland groeien. Het is de combinatie van al die factoren.'

Hoge grondprijzen, tot het dubbele van het nationaal gemiddelde in de Noordoostpolder, en hoge opbrengsten kenmerken de Flevopolders. Ook de tendens naar schaalvergroting speelt een rol. Het clichébeeld is dat Flevoland een van de beste landbouwgebieden is van Europa. Maar hoe lang nog, kun je je afvragen als je het rapport leest.

'Er komt meer op Flevolandse boeren af dan de buitenwereld denkt. Het traditionele beeld van optimaal boeren in Flevoland is achterhaald. Zelfs de verkaveling van 'het nieuwe land' is al lang niet zo goed meer als menigeen denkt, maar matig tot redelijk', zegt Vogelzang. 'Daarom is het zaak dat Flevolandse boeren goed bij de les blijven.'

Schip zal keren

Bijvoorbeeld die hoge grondprijzen kunnen een belemmering zijn voor hun bedrijfsontwikkeling. 'Het leidt tot intensivering. Maar ook die is eindig. De natuurlijke omstandigheden zullen het schip keren. Kijk naar de bodemvruchtbaarheid, maar ook naar bodemdaling die bij Almere en onder Emmeloord voor toenemende problemen zorgt', merkt Vogelzang op.

Al met al leidt het allemaal tot meer vraag naar grond en druk op de landbouw, waarschuwen de onderzoekers. Maar in plaats van het te zien als een bedreiging, kan het ook de aanzet zijn voor een kanteling in de landbouw, stellen zij. 'Je kunt niet meer plankgas boeren als je te maken hebt met bodemdaling. De akkerbouw zal in de bodemdalingsgebieden moeten nadenken over ander teelten', waarschuwt Smit.

Strokenteelt

Vogelzang wijst op mogelijkheden die liggen in de alternatieve teeltvormen waar mee wordt geëxperimenteerd. 'Moet je nog blijven streven naar winstmaximalisatie via een strategie van hoge kosten en hoge opbrengsten, of kies je voor minder intensieve bedrijfsvoering en andere teelten? Dit soort ontwikkelingen is goed te verbinden met het toekomstige Europees Landbouwbeleid. Je zult je als boer moeten afvragen wat er uiteindelijk op termijn onder de streep overblijft. Dat schept ruimte voor experimenten.'

Beide onderzoekers stellen vast dat er wat dat betreft nog veel elan in het gebied zit. Zij noemen projecten als de proeftuin Agroecologie, De Lelystadse Boer en de proeven van ERF BV met strokenteelt. 'Het speelveld verandert en boeren denken daarover na. De agrarische sector in Flevoland is ook geen eenheidsworst meer. Korte ketens, natuurinclusief en optimaliseren van het bodemleven zijn steeds vaker aan de orde. Boeren zijn bezig met het optimaliseren van het systeem, in plaats van de winst', stelt Smit vast.

Ook de openingen die de laatste tijd worden geboden door het Rijksvastgoedbedrijf – de belangrijkste grondeigenaar in Flevoland – om mee te helpen bij vraagstukken als bodemdaling, zouden de boeren in het gebied vooruit kunnen helpen, stellen de onderzoekers.

Inhaalslag maken

'Eigenlijk moet je qua verkaveling eens in de tien jaar door het gebied. Percelen groeien en het aantal transportbewegingen op landbouwwegen ook. Daar moet je echt wat mee doen. Het zou goed zijn als er nu een inhaalslag wordt gemaakt' vertelt Vogelzang.

Vogelzang wijst er fijntjes op dat de liefde wel van twee kanten moet komen. 'Als je in Flevoland iets wil doen, kan het vaak niet zonder het Rijksvastgoedbedrijf. Maar aan de andere kant kunnen zij ook niet zonder hun pachters', zegt de onderzoeker.

'Vraag is of en hoe ze de komende tijd maatschappelijke wensen vertalen in het pachtbeleid en of ze bereid zijn grond te ruilen dan wel in te leveren.' Dat kan zijn voor zonneparken, maar ook bijvoorbeeld voor het opvangen van de effecten van bodemdaling. 'Zij kunnen bijdragen aan de oplossingen door met grond te schuiven', vult Smit aan.
Smit en Vogelzang raden Flevolandse boeren aan scherp te blijven. 'De polder is aan het veranderen. De vraag is: hoe krijg je de landbouw op de beste plekken? Dat puzzelen met de claims is volgens mij dé uitdaging voor de komende jaren', aldus Smit.