Een communicatiemiddel met een luchtje

Pratend met beide dames kom je er al snel achter dat zij niet denken in termen als stank. Varkens stinken niet, zij geuren. Ook al wordt die varkensgeur in de naaste omgeving door omwonenden als overlast ervaren. Varkenshouders zelf zijn eraan gewend.

Zou je beide belevingswerelden bij elkaar kunnen brengen, als onderdeel van het stimuleren van natuurinclusieve landbouw?

Museum Van Bommel van Dam riep een aantal geselecteerde kunstenaars op om hun ideeën omtrent natuurinclusieve landbouw uit te werken. Deze 'call', afgeleid van Circular Art Lab Limburg (CALL), richt zich op het beter samengaan van voedselproductie en de natuurwaarden van het landschap.

Anders kijken

Waarom varkenshouderijen? 'Het leek mij interessant om samen met mensen uit de landbouw anders naar hun omgeving te gaan kijken. Ik dacht vrijwel meteen aan varkensboeren. Ik heb niets met de intensieve varkenshouderij, maar ze heeft een negatief imago. Dat vond ik interessant, ook al staat ze ver van me af', zegt Smulders.

'Parfum heeft met geur te maken en het is een tendens om ervaringen als producten in de samenleving te gaan zien. Ik kom uit de grote stad en weet dat stedelingen er geld voor over hebben om te ervaren hoe het leven op het platteland echt is', vervolgt ze.

'Met die wetenschap, opgeteld bij een luxeproduct als parfum, kun je iets in gang zetten. Dan zou de varkenshouderij uiteindelijk meer kunnen verkopen dan alleen slachtvlees. En dan kan een geurervaring zelfs een commercieel product worden.'

Lange aanloop

Het project had een lange aanloop. 'We hebben het als museum samen met de gemeente Venlo opgezet', vertelt Saskia van de Wiel, curator kunst en samenleving bij het Venlose museum voor moderne kunst Van Bommel van Dam.

'Met hogeschool HAS, Natuur- en Milieufederatie Limburg, LLTB en Stichting Limburgs Landschap als partners. Elk vanuit zijn eigen perspectief. We hadden discussies over waar behoefte is aan nieuwe impulsen en kwamen op natuurinclusieve landbouw uit. Onze 'call' leverde vervolgens een breed scala aan ideeën op.'

Omwonenden

Het idee van Smulders sprak niet alleen boeren aan, maar ook omwonenden. 'De overlast die zij ervaren van varkensmest is zo'n gevoelig onderwerp, dat ik besloot ze mee te nemen in het proces. Ik ben naar ze toe gegaan en heb met ze gewandeld en geroken in een natuurgebied, thuis in de slaapkamer, in hun tuin.'

Ze vervolgt: 'Dan is het mooi om te zien wat begrippen als natuur, landbouw en duurzaamheid betekenen en blijkt dat zij ook ervaren dat varkensgeur niet alleen die mestgeur is. Je zoekt een ander perspectief en moet boeren daartoe uit hun kaders halen.'

Schroom

'Je gaat discussies met ze aan', vult Schell aan. 'Het is een heel proces, met bijzondere ontmoetingen. De boeren gingen uiteindelijk anders naar hun bedrijf en werk kijken. Na de aanvankelijke schroom om mee te doen, werden ze ontvankelijk voor het proces.'

Het varkensparfum is een verzameling geuren en roept verschillende verhalen en ideeën op. Het geeft een genuanceerd beeld van wat varkensgeur is', zegt Smulders.

'Stank is de referentie', vindt Schell. 'Maar wij hebben een artistiek geurproduct gemaakt dat leidt tot gespreksstof. Geur is een communicatiemiddel. Mensen reageren er verschillend op. De een vindt het lekker, maar durft dat niet hardop te zeggen, de ander vindt het ronduit niks.'

Geurervaring rijker

'Tussen of een geur lekker is of niet zit niet veel ruimte. Ik vond het mooi dat die boeren zelf nog nooit de geur van een varken hebben geroken. Ze zijn nu een geurervaring rijker', vertelt Smulders. 'Het was ook een hele stap voor ons beiden om samen met aandacht aan iets te ruiken. Soms moesten we een paar keer terug naar de boerderij voor het lukte.'

'Wij zijn nu eenmaal niet zo'n ruikende samenleving', stelt Schell. 'Ruiken gaat over nabijheid. Mensen vinden het best spannend om echt aan iets te ruiken, maar zijn vaak terughoudend. Dat komt doordat reukzin vroeger werd gezien als minderwaardig, als iets van een dier.'

Het is ook spannend hoe het publiek op het varkensparfum zal reageren. Inclusief de boeren, want ook zij hebben het parfum nog niet geroken.

Kunstobject

Je kunt het kopen, maar het blijft een kunstobject. 'Je koopt eigenlijk een verhaal', zegt Tanja. 'En het wordt je eigen verhaal zodra je het gebruikt. Dan komen emoties en herinneringen los.'

Schell: 'Het zou mooi zijn als het varkensparfum de schappen van de parfumwinkels haalt. Maar voor dat doel is het niet gemaakt. Het is een artistiek product. Sommigen gebruiken het wellicht, anderen misschien maar één keer.'