Schapenhouders Texel in spagaat door weideverbod

Achtergrond Schapen Mariska Bloemberg-van der Hulst 15 nov 2018 om 06:35uur

De Waddenzeedijk op Texel wordt versterkt. Als gevolg daarvan mogen er drie tot vier jaar geen schapen op de dijk grazen.

Schapenhouders+Texel+in+spagaat+door+weideverbod

Er klinkt een flink kabaal op de kale Waddenzeedijk aan de oostkant van Texel. Grote wagens rijden af en aan met zand. Kraanmachines draaien op volle toeren. Hier wordt met man en macht gewerkt aan het versterken van de Waddenzeedijk. In totaal gaat het om 17 kilometer. De versterking is nodig om de 14.000 eilandbewoners te beschermen tegen overstromingen.

Een paar kilometer verderop in De Cocksdorp zit de dijkversterking er bijna op. Op sommige stukken dijk wappert alweer een dik pak gras. Doorgaans grazen hier de schapen van Henk van der Star. Maar nu niet. Na de dijkversterking mag hij er drie tot vier jaar geen schapen op jagen.

Ruimen

'Ik snap het niet', zegt de schapenhouder, terwijl hij onder aan de dijk staat en naar het sappige gras kijkt. 'Al meer dan honderd jaar lopen hier schapen. Als ik deze 15 hectare niet meer kan gebruiken, moet ik dieren ruimen.'

'Ze verklunzen gasolie, dat is toch zonde'

Schapenhouder Martin Kikkert uit Den Burg herinnert het zich nog goed. Als kleine jongen zag hij op een dag het stuifwater over de Waddenzeedijk komen. 'Dat vergeet je nooit meer. Je beseft dan hoe belangrijk die dijk is. Die geeft me een beschermd gevoel.' Kikkert is blij dat Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) de dijk versterkt. 'Dat is in 1980 ook gebeurd. Maar het valt me op dat nu iedereen er zich mee bemoeit. Denk aan ecologen. Het waterschap wordt te veel geleid door deze mensen. Ze gaan voorbij aan het boerenverstand.' De ondernemer heeft 800 schapen en 45 paarden op 80 hectare natuurgrond. Daarvan is 7 hectare zeedijk. Nadat de dijk twee jaar geleden is verzwaard, mocht hij er niet meer op weiden. 'Vervelend, want het brengt extra sores en extra voerkosten met zich mee.' Het argument van HHNK dat schapen de graszoden aantasten, vindt Kikkert 'gekkenwerk'. 'Je krijgt een grasmat nooit sterker dan wanneer je er schapen op jaagt. Met hun klauwtjes stampen ze de grond aan, waardoor de zode sterker wordt en het gras beter uitstoelt.' Het feit dat HHNK de dijk nu maait, zorgt volgens de ondernemer juist voor een kwetsbare open zode. 'Ik maai ook regelmatig bermen. Daar ontstaat echt een open grasmat, een groot verschil met percelen waar schapen grazen. Nu beheert het waterschap de dijken zelf met machines. Dat is toch gasolie verklunzen?' Ook bij de onkruidbestrijding laat het waterschap volgens Kikkert steken vallen. Zo vond hij op twee plaatsen de giftige plant jakobskruiskruid. 'Ik attendeerde het waterschap hierop. Ze haalden de planten weg, maar daarna kwamen ze gewoon weer terug. Als je dan een grasperceel in de buurt hebt, ben je niet blij. Het is ontzettend jammer dat wij als boeren buitenspel worden gezet. Het beheren van de zeewering, dat moet je toch samen doen?'

Tijdelijk geen schapen op de dijk is een beslissing van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Dat wil de nieuwe zeewering tijdelijk zelf beheren. Daarom trok het waterschap de pachtcontracten van acht schapenhouders in. 'De bekleding van de dijk heeft tijd nodig om groeien', zegt Joël Verstoep, omgevingsmanager bij HHNK.

Kale plekken

'De grasmat is na drie tot vier jaar voldoende ontwikkeld. Bij eerder beweiden kunnen schapen het jonge gras er met wortel en al uit trekken. Ook maken ze schapenpaadjes. Dat is ongewenst. Die kale plekken maken de dijk kwetsbaar. Daarom leggen we ook geen drinkwaterplaatsen aan, anders wordt het daar ook kaal.'

Martin Kikkert, schapenhouder op Texel © Mariska Bloemberg-van der Hulst

Mocht het zeewater over de dijk komen, dan ontstaat daar volgens Verstoep erosie. De graszode is als het ware een dikke deken die de dijk bij elkaar houdt. Die groene deken moet erosiebestendig, goed doorworteld en mooi gesloten zijn. Ook moet die vrij zijn van ruige begroeiing zoals distels en mos.

Onkruid beheren

Zodra de pachters weer mogen weiden, verlangt het waterschap dat ze de schapen snel omweiden en geen intensieve beweiding toepassen. De schapenhouders dienen verder het onkruid zelf te beheren, zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ook kunstmest is niet toegestaan. Verstoep: 'We willen een gesloten grasmat, waar ook andere planten en kruiden groeien.'

'Schapen kunnen de grasmat verzwakken? Dat is de grootste apekool die er is', zegt agrarisch adviseur Jan Koolhof. 'Schapen hebben juist gouden pootjes. Dat weet elke boer', stelt hij.

Verschralen

'Ik begrijp het waterschap niet. Ze hanteren ook een lagere beweidingsnorm: tien schapen per hectare in plaats van zeventien schapen. En weet je wat er gebeurt als boeren geen kunstmest meer mogen strooien? Je verschraalt de bodem en haalt de levenskracht en smakelijkheid uit het gras. Kroonroest tast het gras aan en mindere grassen, onkruiden en mos komen ervoor terug.'

Van der Star kijkt met argusogen naar de manier waarop het waterschap de dijk beheert. 'Kijk eens naar deze nieuwe grasmat.' Hij stapt over de afrastering en loopt de dijk op. 'Die hebben ze pas gemaaid. Veel te laat. Moet je eens zien hoeveel maaisel er achter is gebleven en kijk eens naar die grote trekkersporen.' Met zijn vingers harkt hij een dik pak dood gras bij elkaar.

Henk van der Star, schapenhouder op Texel © Mariska Bloemberg-van der Hulst

Onderschatten

'Onder het vieze maaisel verstikt het jonge gras en er ontstaan grote kale plekken. Ongelooflijk, ze onderschatten het dijkbeheer echt. En hoe duurzaam en goed is het om hier wel machines toe te staan? Laat hier gewoon schapen grazen, dan krijg je een grasmat om te zoenen.'

Aan de Waddenzeedijk wandelt Anneke Blonk met haar kleinkinderen. Ze woont in Den Burg en volgt de dijkversterking op de voet. 'Jammer dat de schapen een paar jaar niet op de dijken mogen. Schapen horen bij Texel. Het is schrijnend dat de boeren nu in de knel komen.'

Natuurgebieden

Volgens Blonk ondervinden de boeren ook al veel hinder van de vele natuurgebieden die er op Texel zijn bij gekomen. 'Natuurgebieden zijn mooi, maar persoonlijk kijk ik liever naar weilanden met schapen en koeien. Bepaalde organisaties hebben zoveel macht en drukken hun natuurdoelen zomaar door. Dat moet stoppen.'
Koolhof beaamt dat. Van de 9.000 hectare landbouwgrond op Texel is 1.000 hectare omgezet in natuur. 'Hierdoor daalt de bruto-opbrengst van de landbouw en het ontmoedigt jonge bedrijfsopvolgers. Ook drijft het de grondprijs op.'

Lag die vijftien jaar geleden nog op 20.000 tot 25.000 euro per hectare, inmiddels is dat 60.000 euro. 'Hoe kun je dan een rendabel schapenbedrijf runnen? Daar komt nog bij dat de pachtprijzen voor de Waddenzeedijk omhooggaan. Betaalde je eerst 75 tot 100 euro per hectare, nu wordt dat 150 tot 350 euro.'

Schapen trekken toeristen aan

Volgens Don Boot, beleidsmedewerker bij gemeente Texel, moet het aantal schapen, circa 23.000, op Texel in stand worden gehouden. Daarbij zijn de grasrijke Waddenzeedijken onmisbaar. Schapen zijn volgens Boot hét icoon van Texel. 'Ze hebben een toeristische en recreatieve waarde. Jaarlijks komen 1 miljoen toeristen naar ons eiland. Velen komen voor de schapen. Ook zorgen ze voor de aankleding van het karakteristieke Texelse landschap.' Schapen zorgen eveneens voor de broodwinning van Texelse boeren. 'Zij hebben die grasrijke Waddenzeedijk hard nodig. In veel natuurgebieden zijn schapen onmisbaar om de natuurdoelen te behalen, maar hier kunnen ze niet jaarrond grazen. In die periode zijn de dijken dus belangrijk voor schapenboeren.' De beleidsmedewerker begrijpt dat Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier andere belangen heeft en voorwaarden stelt aan het begrazen van versterkte dijken. 'We kunnen als gemeente en als inwoners van Texel wel zeggen dat we schapen op de dijken willen, maar de waterveiligheid gaat boven alles. We zijn hierin niet deskundig, het waterschap wel. Daarom proberen we binnen dat speelveld te kijken hoe we de schapen op de dijken kunnen behouden.'

Toeristen

De financiële nood van schapenhouders is niet zichtbaar voor de vele toeristen die Texel bezoeken. In Oudeschild puft de familie Dulk uit van een fietstocht. 'We vinden het ontzettend leuk al die schapen.'

Dat er geen schapen op de dijken lopen vanwege de dijkversterking, hindert de familie niet. 'Er zijn schapen genoeg op dit eiland. Dat de boeren vier jaar niet op de dijk kunnen weiden, is toch geen probleem? Moet je zien hoeveel grond er op het eiland is. De waterveiligheid is veel belangrijker. En trouwens, vier jaar is toch zo voorbij?'

Proef om eerder te weiden

Maar zo eenvoudig is het niet voor de schapenhouders. Om hun tegemoet te komen, start HHNK binnenkort een pilot. 'We gaan met boeren onderzoeken of de schapen al na een jaar op de dijk kunnen', vertelt Verstoep.

Bestuurslid Carlo Veeger van LTO Noord-afdeling Texel is blij met dit initiatief. 'Sommige boeren zijn afhankelijk van de dijken. Volgens ons passen schapen goed in het dijkbeheer.'

Gelijk hebben

Van der Star kijkt nog eens naar de kale plekken op de versterkte dijk en verzucht: 'Weet je? Over een paar jaar zegt het waterschap: die boeren hadden toch gelijk.'

'Grasmat zo min mogelijk verstoren'

Ruud Joosten is adviseur waterveiligheid bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Hij legt uit hoe de Waddenzeedijk wordt versterkt. 'Eerst verhogen en verbreden we de dijk met zand. Daarop komt een kleilaag van een meter dik en hierop komt de grasmat. De wortels van deze graszode houden de kleideeltjes bij elkaar.' Als er water over de dijk stroomt, dan zorgt de graszode ervoor dat er geen uitslijting (erosie) ontstaat. Uitslijting van de kleilaag is namelijk funest. Het zou de dijk geleidelijk kunnen verlagen, waardoor het overslaande water uiteindelijk op het zand slaat. Joosten: 'De kruin van de dijk zal dan dalen, een razendsnel proces met een dijkdoorbraak als gevolg. Het is dus essentieel dat die kleilaag goed beschermd blijft door de grasmat.' De zode bestaat uit een grote diversiteit aan planten en kruiden, met een variatie in bewortelingsdiepte. Diepe wortels zorgen voor een dikke zode. Alleen gras volstaat niet, omdat dit niet diep genoeg wortelt. Ook heeft het waterschap een voorkeur voor verschraalde grond, omdat dit die biodiversiteit stimuleert. 'De eerste jaren na de dijkverzwaring mogen er geen schapen worden geweid, omdat ze de gewenste plantjes afvreten. De plant steekt haar energie daarna vooral in bladvorming, en niet in wortelvorming. Ook kunnen ze kale plekken creëren rond voer- en drinkplaatsen.' Om de ontwikkeling van de grasmat die eerste jaren zo min mogelijk te verstoren, kiest HHNK voor ontwikkelbeheer, waarbij ze naar behoefte maaien en onkruid verwijderen. Het gebruik van grote machines wordt zoveel mogelijk vermeden. Om te zien of er binnen het ontwikkelbeheer toch plek is voor schapen, start het waterschap binnenkort met een meerjarige proef. Ze gaan drie dijksecties in tweeën verdelen. Aan de ene kant wordt het reguliere ontwikkelbeheer toegepast en op de andere kant ontwikkelbeheer met schapen.