Schouten wil varkensstapel met miljoen dieren inkrimpen

De volgende afspraak uit het regeerakkoord tussen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie wil landbouwminister Carola Schouten nog deze maand omzetten in concrete plannen: 'Het kabinet zal met de sector en de betreffende provincies bezien hoe we de problematiek van de gezondheids- en leefomgevingsrisico's in gebieden met een hoge veedichtheid kunnen aanpakken. In samenspraak met de provincies (met name Noord-Brabant) wordt bezien hoe een warme sanering van de varkenshouderij in belaste gebieden kan worden vormgeven. Het Rijk reserveert hiervoor financiële middelen.'

Het regeerakkoord reserveerde geld voor de sanering: 100 miljoen euro in 2018 en 100 miljoen in 2019. Budget dat zeven maanden na het regeerakkoord nog steeds beschikbaar is, laat het ministerie uitdrukkelijk weten.

Samen met sector

Schouten wil bij voorkeur samen met de sector een plan presenteren. Of dat gaat lukken, is nog de vraag. Over de precieze besteding van het geld wordt nog onderhandeld. Het ministerie van LNV wil 125 miljoen euro steken in sanering en 75 miljoen in vernieuwing. De sector zou juist meer geld willen besteden aan vernieuwing en minder aan sanering.

Louter sanering is voor de sector geen optie; juist blijvers moeten wat de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) betreft worden gestimuleerd te investeren in nieuwe marktconcepten, duurzaamheid en mestverwerking (zie kader). Daarbij is steun vanuit de overheid onontbeerlijk. Overigens wil zowel POV als LNV niet inhoudelijk reageren, zolang de onderhandelingen nog lopen.

Aanvankelijk leken ook andere sectoren in de intensieve veehouderij (kippen, geiten, vleeskalveren) aanspraak te willen maken op (een deel) van het budget van 200 miljoen euro, maar die discussie is van de baan.

'Strijd tussen sectoren'

Volgens Wim Thus, voorzitter van de vakgroep Kalverhouderij LTO Nederland, is zijn sector niet rechtstreeks betrokken bij de besteding. Jos Tolboom, voorzitter van de vakgroep Melkgeitenhouderij, laat weten: 'Ik zou het jammer vinden als dit leidt tot een strijd tussen sectoren onderling.'

De plannen van Schouten gaan sowieso leiden tot een kleinere varkensstapel. Rik Grashoff, landbouwwoordvoerder namens GroenLinks in de Tweede Kamer, ging daar bij de presentatie van het regeerakkoord al van uit. Wat hem betreft worden varkensrechten uit de markt genomen.

'Als je dat niet doet, is het van de zotte. Dan wordt geld uitgetrokken om varkens van de ene naar de andere provincie te verplaatsen', zegt hij.

Minder druk op mestmarkt

Afgelopen maand wees Tjeerd de Groot van D66 in een Kamerdebat op een ander effect van opkoop van varkensrechten. 'De druk op de mestmarkt zal verminderen.'

In dat debat werd gesteld dat een varkensbedrijf gemiddeld 43.000 euro per jaar kwijt is aan mestafzet. En dat tegelijkertijd het jaarinkomen van 57 procent van de varkenshouders in Brabant minder dan 23.000 euro bedraagt. Dat vraagt volgens landbouwwoordvoerder Grashoff om een systeemverandering die 'gepaard moet gaan met een krimp van de varkensstapel'.

1.086.000 varkensrechten opkopen

Volgens het rapport 'Vitalisering Varkenshouderij' telde Nederland in 2014 12.200.000 varkens (5,7 miljoen vleesvarkens, 1,2 miljoen fokvarkens en 5,3 miljoen biggen). Goed voor omgerekend 8.771.000 varkensrechten. Met 125 miljoen euro kan de overheid (tegen het actuele tarief van 115 euro per varkensrecht in regio Zuid) op papier 1.086.000 varkensrechten opkopen. Dat is ongeveer 12 procent van de Nederlandse varkensstapel.

Maar sanering is meer dan alleen opkoop van varkensrechten. Daar hoort ook sloop van stallen en sanering van asbest bij. Wanneer daar rekening mee wordt gehouden, kan met een budget van 125 miljoen euro de nationale varkensstapel met ongeveer een miljoen dieren worden ingekrompen. Daarmee zou het aantal varkens in Nederland uitkomen op 11,4 miljoen; de kleinste varkensstapel sinds 2006.

Inkrimping niet langer taboe

Inkrimping van de veestapel ligt traditioneel gevoelig bij de landbouworganisaties, maar het onderwerp is tegelijkertijd niet langer een taboe. 'Minder dieren zijn geen doel op zich, maar kunnen het gevolg zijn van keuzes die je met elkaar maakt', stelt Welmoed Rijpkema, woordvoerder en beleidsmedewerker bij de POV.

Ook Hans Huijbers, voorzitter van de ZLTO, heeft in het verleden al vaker aangegeven dat sanering van de intensieve veehouderij in de delen van Brabant met grote concentraties dieren bespreekbaar is.

Innovatieagenda

Ook nu zegt de ZLTO-voorzitter: 'Minder dieren in concentratiegebieden kan een optie zijn, wanneer problemen niet anders zijn op te lossen. Maar daar horen nette oplossingen voor boeren bij die hier de negatieve gevolgen van ondervinden. Dan denk ik aan hulp bij verplaatsen of vergoedingen bij stoppen.' Sanering hoort volgens Huijbers altijd gepaard te gaan met een innovatieagenda voor de sector.

'Ook varkensbedrijven die op een goede plek zitten, hebben last van de aanhoudende discussies over geur en fijnstof. Dat is voor de sector de dood in de pot. Het is daarom in ieders belang dat locaties waar burgers en boeren elkaar in de weg zitten, worden gesaneerd.' Dit zei Paul Jansen, directeur van het Ontwikkelingsbedrijf Varkenshouderij (OBV), eerder in Nieuwe Oogst:

Regeling Omgevingskwaliteit

Jansen geeft leiding aan de zogeheten regeling Omgevingskwaliteit (ROK). Met deze regeling, die eind 2017 werd opengesteld en ook alweer is gesloten, werden 27 locaties zonder ontwikkelingsmogelijkheden gesaneerd en 43.000 varkensrechten uit de markt genomen. Totale kosten: 8 miljoen euro.

Deze maand wordt duidelijk op welke manier deze varkensrechten weer terugvloeien naar de markt, geeft Jansen aan. De rechten zijn bestemd voor varkensbedrijven op goede locaties, die willen groeien en investeren in schone stallen. Deze aanpak wordt door veel betrokkenen als een blauwdruk voor de aanstaande sanering van de sector gezien.

Ook wanneer de cijfers van de ROK-regeling over de plannen van Schouten worden gelegd, dan is een krimp met een miljoen dieren een reële einduitkomst.

Procesmanager

Vraag blijft of met een krimp van een miljoen varkens ook de maatschappelijke druk verdwijnt. Een aantal betrokkenen is daar pessimistisch over. Ondertussen wordt vaart gezet achter de plannen; LNV is al op zoek naar een zogeheten 'procesmanager' die de operatie in goede banen moet leiden.

De rijksoverheid gaat de regeling uitvoeren, waarbij wel de samenwerking wordt gezocht met provincies en gemeenten. Die moeten immers bestemmingsplannen aanpassen en wellicht andere activiteiten toestaan in vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen.

Overigens heeft provincie Brabant ook al 75 miljoen euro gereserveerd voor 'verduurzaming' van de veehouderij in de provincie. Een deel van dat budget wil de provincie in samenhang met de kabinetsplannen inzetten.