Strijd om de pot van 200 miljoen euro barst los

Het was Hans Huijbers, voorzitter van de ZLTO, die in zijn column van 17 maart de bestedingsdiscussie aanzwengelde. Hij constateerde daar dat in Nederland 'nog steeds meer dan duizend bedrijven' (met intensieve veehouderij, red.) op de verkeerde plek zitten. Dat wil zeggen: te dicht bij burgerwoningen, waardoor er discussie is over stank en fijnstof en bedrijven letterlijk op slot zitten.

Dit is een situatie die voor veel spanningen zorgt tussen maatschappij en veehouderij. Het verplaatsen van bedrijven kan daar een einde aan maken. 'In het regeerakkoord staat 200 miljoen euro. Is dit het moment om de verplaatsing af te ronden?', vroeg Huijbers zich hardop af. In een nadere toelichting meldt hij nog: 'Ik wil jonge veehouders met ambitie naar locaties waar men twintig, dertig jaar vooruit kan.'

Ruimte om te ondernemen

Eigenlijk had de reconstructiewet uit 2002 die verplaatsing moeten regelen. De wet was een reactie op de varkenspestuitbraak van 1997. Kort daarna presenteerde de overheid ambitieuze plannen om nieuwe uitbraken te voorkomen. Er zouden varkensvrije zones komen. Bedrijven in de buurt van natuur en woonkernen zouden worden verplaatst naar zogeheten landbouwontwikkelingsgebieden; delen platteland waar veehouders 'ongestoord' zouden kunnen ondernemen.

Ook voorzag de reconstructie in grote investeringen in schoon water, nieuwe natuur en leefbaarheid van het platteland. Inmiddels is de reconstructiewet ter ziele waarbij zo'n beetje alle ambities zijn gerealiseerd, behalve de varkensvrije zones en verplaatsing van bedrijven. Deels vanwege geldgebrek, deels doordat hervestiging van bedrijven in landbouwontwikkelingsgebieden op groot verzet stuitte van burgers die daar woonden.

Regeling Omgevingskwaliteit

Min of meer vooruitlopend op de aanstaande saneringsoperatie lanceerde de varkenssector september vorig jaar de Regeling Omgevingskwaliteit (ROK). Deze regeling biedt ondernemers die op een plek zitten zonder ontwikkelingsperspectief (omdat de locatie te veel stank produceert) de kans hun bedrijf te beëindigen. Totaalbudget: 8 miljoen euro, waarvan 5 miljoen van de EU en 3 miljoen van de Rabobank (in de vorm van leningen).

Inmiddels is de ROK gesloten en worden 27 locaties gesaneerd en 43.000 varkensrechten uit de markt genomen. Rechten die op een later tijdstip weer terugvloeien naar de sector: boeren met bedrijven op een goede locatie en die willen investeren in schonere stallen kunnen deze varkensrechten tegen een gereduceerd tarief weer verwerven.

Samengevat: de ROK saneert waar het moet én biedt ontwikkelingsperspectief waar het kan. Precies wat de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) voor ogen had.

Blauwdruk voor sanering?

Wanneer er met 8 miljoen euro 27 locaties kunnen worden gesaneerd, zou er met 200 miljoen euro zo'n 675 locaties kunnen worden opgekocht. Maar dat is volgens Ingrid Jansen, voorzitter van de POV, een te snelle conclusie. 'We zijn nu lessen aan het trekken uit de ROK'. Daaruit zal blijken of de ROK een blauwdruk kan vormen voor de besteding van de 200 miljoen euro.

Het regeerakkoord geeft overigens ruimte voor discussie over de besteding van het budget. Dat akkoord wijst eerst op 'gezondheids- en leefomgevingsrisico's in gebieden met een zeer hoge veedichtheid'. Om vervolgens 'in samenspraak met de provincies (met name Noord Brabant)' te bezien 'hoe een warme sanering van de varkenshouderij in belaste gebieden kan worden vormgegeven'.

Bestemming budget

Voor Jansen is de bestemming van de 200 miljoen duidelijk. 'Het is gelabeld voor de varkenshouderij. Onze inzet is dan ook dat dit zoveel mogelijk naar varkenshouders gaat.'

Wat de voorzitter van de POV betreft blijft een regeling niet beperkt tot Brabant. 'Het geld moet ook in andere provincies worden ingezet.' En een nieuwe regeling moet niet louter saneren. 'We ambiëren een sterke, vitale sector die op maatschappelijke waardering kan rekenen. Om dat te bereiken, moet je een sector óók ontwikkelingsperspectief bieden.'

Bijdrage andere provincies

Het is echter niet ondenkbeeldig dat in belaste gebieden ook bedrijven met bijvoorbeeld melkgeiten of pluimvee aanspraak kunnen maken op het budget. Ondertussen rekent Huijbers nog op een stevige bijdrage vanuit de provincies.

'Een verdubbeling van het budget naar 400 miljoen zou op zijn plaats zijn.' Volgens Huijbers zal de veehouderij zelf ook een bijdrage leveren. 'Iedere bedrijfsverplaatsing vergt investeringen van de ondernemer. Via die weg gaat de sector een grote bijdrage leveren.'