'Designer en boer verstaan elkaar goed'

De aanzet voor de oprichting van de Coöperatie voor Stoppende Boeren werd vorige week gegeven op de Dutch Design Week in Eindhoven. De bijeenkomst vond plaats in het Embassy of Food-paviljoen op het jaarlijkse designevenement.

Op initiatief van ZLTO deden vertegenwoordigers van de gemeenten Beuningen, Berg en Dal en Wijchen, het ministerie van Economische Zaken, de provincies Gelderland en Noord-Brabant en een groep (gestopte) boeren verslag van hun verkenning langs vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB's).

Wenkbrauwen fronzen

De verkenning vond plaats onder leiding van Gamechangers Studio, een bureau dat wetenschap en organisatieadvies combineert met kunst en design. André Schaminée, consultant bij deze studio, kan zich voorstellen dat boeren hun wenkbrauwen fronzen, als er een designer het erf op loopt.

'Een ontwerper start met wat mensen drijft. In de gesprekken die wij voeren met boeren, gaat het niet om de bedrijfseconomische aspecten van het vak. Dat is niet wat boeren drijft. Ze vertellen dat ze al de zoveelste generatie zijn op het bedrijf. En ondanks dat ze moeten stoppen, willen ze boer blijven en op de boerderij blijven wonen.'

Natuurontwikkeling

Agrarische panden komen om verschillende redenen leeg te staan. Lang niet altijd stopt een boer omdat het financieel niet meer gaat. Soms staat natuurontwikkeling uitbreiding in de weg. Maar Schaminée kwam ook een boer tegen die geen zin meer had om steeds efficiënter te moeten produceren.

Het sociale aspect speelt een grote rol bij boeren die plannen maken. 'Veel van hun sociale contacten komen uit de boerengemeenschap en van erfbetreders. Die willen ze niet verliezen. Een boer zei dat hij een caravanstalling was begonnen, zodat hij weer bezoek op zijn erf kreeg.'

Bij het zoeken van een nieuwe bestemming voor hun bedrijf moeten boeren vaak zelf het wiel proberen uit te vinden. 'Boeren zijn autonome mensen, net als kunstenaars en ontwerpers. Daarom verstaan ze elkaar zo goed', zegt Schaminée.

Databank

De Coöperatie van Stoppende Boeren wil stoppende ondernemers voorzien van een databank met praktijkvoorbeelden en ervaringen met wet- en regelgeving. Ook ambtenaren van gemeenten en provincies moeten daarbij worden betrokken. Want boeren stuiten bij het herbestemmen van agrarische panden vaak op een muur van onbegrip en onbekendheid bij overheden.

Een voorbeeld dat in Eindhoven voorbijkwam, is dat van de kampeerboerderij van Thea en Toon Muskens in Berg en Dal. Zij combineren een tuinbouwbedrijf met een camping. Dit laatste bedrijfsonderdeel groeide in tien jaar tijd van vijftien naar vijftig kampeerplaatsen. Het bedrijf werd daardoor weer interessant voor de opvolger.

Rijksbouwmeester

De bijeenkomst in Eindhoven werd bijgewoond door rijksbouwmeester Floris Alkemade. De architect groeide op in Sint-Oedenrode en heeft nog altijd een warme band met het Brabantse platteland. Alkemade zegt moeite te hebben met de term 'stoppende' boer. Hij spreekt liever van de 'veranderende' boer.

'Ik heb bewondering voor de kennis die vertegenwoordigd is op het platteland en het vermogen om de nieuwste technieken in te zetten en radicaal te veranderen. Zo zie ik ook het vrijkomen van agrarische bedrijfsgebouwen als een volgende stap die gezet moet worden. De veranderende boer is een deel van de oplossing, een onderdeel van de continue verandering.'

Claimen

In Alkemades visie spelen boeren een grote rol in de verduurzaming van de voedselproductie en energieopwekking. 'Het energieprobleem gaan we niet in de steden oplossen. Het platteland moet die oplossing claimen en daar hebben we de boeren hard voor nodig.'

De rijksbouwmeester de op het platteland aanwezige kennis mobiliseren om oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken. Hij start daarombegin volgend jaar de prijsvraag 'Brood en Spelen'. 'Hoe kunnen we het platteland gebruiken voor de zaken die we nodig hebben? We hebben boerenwijsheid nodig. Die gaan we koppelen aan ontwerpkracht. De prijsvraag start begin 2018. Ik hoop op veel bijdragen van boeren.'

De oprichtingsvergadering van de Coöperatie van Stoppende Boeren vond plaats te midden van de foodontwerpen van jonge aanstormende designers die exposeerden in de Embassy of Food. Enkele ontwerpen toonden aan hoe boeren waarde kunnen toevoegen en tegelijkertijd verspilling terugdringen.

Award

De Frans-Mexicaanse ontwerper Fernando Laposse won met zijn Totomoxtle-project de Future Food Design Award, die deze Dutch Design Week voor het eerst werd uitgereikt. Laposse zocht daarbij samen met Mexicaanse boeren naar een toepassing voor de stengels en bladeren van maisplanten.

Het project leverde een vederlicht materiaal op dat onder meer geschikt is voor de productie van woonaccessoires. Vijfduizend bezoekers stemden in Eindhoven voor Laposses creatie.

Food Heroes

Twee Nederlandse ontwerpers richtten zich binnen het ZLTO-project 'Food Heroes' op het toevoegen van waarde aan agrarisch afval. Zo zocht ontwerper Isaac Monte samen met biologisch preiteler Jan van Lierop uit Mierlo naar een toepassing van het snijafval op zijn bedrijf. Dit leidde tot preipapier dat kan dienen om de biologische prei van een onderscheidend label te voorzien.

Oesterzwammenteler Mariëlle van Lieshout uit Liessel vond met ontwerper Doreen Westphal een nieuwe toepassing voor de taaie voetjes van haar zwammen. Deze samenwerking resulteerde in een vegetarische worst.

Prijsvraag

De Coöperatie voor Stoppende Boeren moet een bijdrage leveren aan een gigantisch grote uitdaging. Wageningen Environmental Research verwacht dat er tot 2030 24.000 agrarische bedrijven zullen stoppen. Die laten 32 miljoen vierkante meter aan woon- en bedrijfsgebouwen achter zich. Hiervan zal 17 miljoen vierkante meter overgaan in andere handen. Voor de rest moet een nieuwe bestemming worden gezocht.

Rijksbouwmeester Floris Alkemade wil voor deze uitdaging de op het platteland aanwezige kennis mobiliseren. Hij start daarom de prijsvraag 'Brood en Spelen'. Hiermee wil hij ontwerpkracht inzetten om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. 'Hoe kunnen we het platteland gebruiken voor de zaken die we nodig hebben? We hebben boerenwijsheid nodig. Die gaan we koppelen aan ontwerpkracht. De prijsvraag start begin 2018. Ik hoop op veel bijdragen van boeren