Klimaatverandering treft gewasbescherming

'Je hoeft echt geen klimaatscepticus te zoeken voor een tegengeluid', lacht Bouma. 'Ik was tot een paar jaar geleden zelf ook sceptisch over klimaatverandering.' De landbouwmeteoroloog mocht in 2010 voor de overheid een notitie schrijven over de gevolgen van klimaatverandering. Dat betekende een keerpunt in zijn denken.

'Critici die zeggen dat de temperatuur altijd al varieerde, hebben gelijk. Denk je dat Hannibal met olifanten over de Alpen was gekomen als er sneeuw lag? En waarom hadden de Romeinen in die tijd in ons land een bloeiende druivencultuur? Of schilderden de oude meesters zoveel winterse taferelen?'

Snelheid

Het probleem is volgens Bouma vooral de snelheid waarmee de veranderingen gaan. De afgelopen zestig jaar is het CO2-gehalte in de atmosfeer met een kwart gestegen en grotendeels door toedoen van de mens. En in Nederland is de gemiddelde temperatuur in die periode gestegen met 1,7 graad. In Nederland gaat dat extra hard omdat we aan de Warme Golfstroom liggen.

Bovendien is de mensheid kwetsbaarder geworden. 'Vroeger kropen we met z'n allen naar hogere gebieden als het water steeg. Dat lukt met de mensenmassa's van tegenwoordig niet meer. Bovendien trekken wereldwijd steeds meer mensen naar de kust, terwijl de zeespiegel stijgt. Dat maakt klimaatverandering tot een serieus probleem.'

Drie effecten

Akkerbouwers krijgen volgens Bouma te maken met drie belangrijke effecten: het CO2-gehalte in de atmosfeer stijgt, de gemiddelde hoeveelheid neerslag zal toenemen en het wordt warmer. Maar elke ontwikkeling kent nuances.

Neem de neerslag. 'Het gemiddelde beeld zal zijn dat het gedurende het groeiseizoen droger wordt', stelt Bouma. 'En dan te bedenken dat in Zuidwest- en Noordwest-Nederland nu al neerslagtekorten tot 300 millimeter worden gemeten. Maar lokaal zullen zware buien het algemene beeld verstoren en tot wateroverlast leiden. Waar die buien vallen, is niet te voorspellen.'

Alles bij elkaar zal de jaarlijkse hoeveelheid neerslag stijgen. Dat is nu al gaande, vertelt Bouma. 'Tussen 1920 en 1990 steeg de gemiddelde jaarlijkse hoeveelheid neerslag al met ongeveer 100 millimeter naar 800 tot 850 millimeter per jaar.'

Temperatuur

Ook de temperatuur stijgt, maar dat verschijnsel speelt vooral in de eerste helft van het jaar. Het gevolg zal onder andere zijn dat gewassen eerder gezaaid of gepoot kunnen worden en ook eerder bloeien, knolzetten, en dergelijke.

Verraderlijk is evenwel dat de vorstkansen niet afnemen. 'Dat komt omdat vorstkansen sterk ge-relateerd zijn aan daglengte en die verandert niet', legt Bouma uit. Gevolg is dat de schade door vorst groter zal zijn. Het gewas is immers al verder in zijn ontwikkeling.

Insecten

Insecten profiteren van de hogere temperaturen. Er zullen meer insecten overwinteren omdat het in bepaalde, vooral stedelijke gebieden vrijwel niet meer zal vriezen.

Ook de vermeerdering zal sneller gaan. 'De eerste luizenvluchten zijn nu al zo'n drie weken eerder dan in de jaren zestig', stelt Bouma. 'Elke graad opwarming zorgt voor twee weken vervroeging. De koolgalmug had begin jaren negentig nog drie generaties en nu al vier.'

Als gevolg van de stijgende temperaturen zullen ook nieuwe insecten, onkruiden en ziekten hun opwachting maken. In een gewas als mais is dat al gaande. Telers hebben daar te maken met nieuwe gierstgrassen, nieuwe (Helminthosporium) schimmels en de maiswortelkever komt eraan.

Afgehard onkruid

De klimaatverandering zal zich in de akkerbouw vooral manifesteren bij de bestrijding van al die bestaande en nieuwe ziekten, onkruiden en plagen. 'Bodemherbiciden gaan slechter werken omdat het gemiddeld droger zal zijn', voorspelt Bouma. 'Contactherbiciden krijgen het ook lastiger, want onkruiden zullen door langere droge en warme perioden meer afgehard zijn.'

Bij schimmelbestrijding varieert het beeld. 'Contactfungiciden zullen beter werken vanwege minder afspoeling en betere spuitomstandigheden. De uitzondering geldt uiteraard voor de zware lokale bui. De systemische middelen zullen slechter werken omdat ze minder goed worden opgenomen, net als de contactherbiciden.'

Voor insecticiden verwacht de meteoroloog geen verslechtering, misschien zelfs een kleine verbetering door de hogere temperatuur bij gebruik, mits 's nachts toegepast.

Voordelen

Behalve nadelen heeft de klimaatverandering ook voordelen. Voor veel gewassen wordt het teeltseizoen langer en kan dus de opbrengst stijgen. Wel moet het gewas dan langer vitaal blijven. Ook de toename van het CO2-gehalte draagt bij aan opbrengststijging.

Bij mais verwacht Bouma overigens een opbrengstdaling. 'Toenemende droogte zal de kolfontwikkeling remmen.' Verder denkt Bouma dat de rooiomstandigheden in de nazomer en vroege herfst gunstiger (droger) zullen zijn.