Vernatting NOP gezamenlijk aangepakt

Eén blik op een bodemkaart van de Noordoostpolder maakt het vraagstuk snel duidelijk. Het veenpakket in de Noordoostpolder is het dikst in de driehoek tussen Emmeloord, Nagele en Urk. Inklinking tot plaatselijk enkele centimeters per jaar is er niet ongewoon. Doordat de grondsamenstelling erg variabel is met lagen klei, veen en zand, verloopt het proces zeer onregelmatig.

Bodemdaling komt elders in Flevoland en in Nederland vaker voor. Maar op deze specifieke plek in het zuidwesten van de Noordoostpolder treedt inmiddels ook vernatting op. Boeren signaleren in toenemende mate natte plekken op het land. Daardoor komen gewassen plaatselijk minder goed op en wordt oogsten en ploegen lastig.

Vaart maken

Vorig jaar is al vastgesteld dat er iets moet gebeuren. Maar wat, daar zijn de diverse partijen nog niet over uit. 'Het is een weerbarstig vraagstuk', stelt projectleider Margreet Vermeer van waterschap Zuiderzeeland vast. 'We zitten nog in de fase van analyse en verkennen wat kansrijke maatregelen kunnen zijn. Daarbij is het schipperen tussen vaart maken, omdat mensen nu al met problemen zitten, en iets meer tijd nemen om gedegen af te wegen wat de beste oplossingen zijn.'

Dat proces van wikken en wegen gebeurt in nauw overleg met de betrokken grondgebruikers in het gebied. In maart waren er keukentafelgesprekken waar boeren zelf vraagstukken en mogelijke oplossingen konden aandragen. Deze week werden de eerste antwoorden gepresenteerd en de vervolgstappen in het gebiedsproces doorgenomen.

Tot eind dit jaar wordt gekeken wat allemaal mogelijk is en wat de verwachtingen van die oplossingen zijn. 'Maar of we dan ook álle antwoorden hebben, valt nu nog niet te zeggen', aldus Vermeer.

Onderbemalen

Onderbemalen, meer water wegpompen om het peil te verlagen, lijkt voor de hand te liggen. Die maatregel is ook bij veel boeren favoriet. De overheden vinden het echter niet duurzaam. Het stopt de inklinking niet, kost veel geld en brengt slechts tijdelijk verlichting in de vernatting.

Andere optie is water langer vasthouden op de eigen kavel. Dat vertraagt de bodemdaling wel. Al dan niet in combinatie met peilgestuurde drainage, een techniek waar inmiddels via Spaarwater Flevoland proeven mee worden gedaan.

Transitie

Maar ook meer drastische oplossingen passeren de revue. De meest vergaande is een zogeheten transitie, waarbij akkerbouwers op zoek gaan naar ofwel andere (extensievere) teelten, ofwel de overstap maken naar de veehouderij of de landbouwactiviteiten beëindigen.

Volgens Vermeer wordt ook dit scenario door de overheden besproken met de boeren. Omdat een overstap naar veehouderij gevolgen heeft voor de ruimtelijke ordening, zijn gemeenten en provincie dan aan zet.

Ze zegt er gelijk bij dat zo'n transitie niet makkelijk zal zijn. Al was het maar omdat het stikstofbeleid de ontwikkelingsruimte in die sector beperkt. 'Ik verwacht ook niet dat de akkerbouwers in het gebied opeens veeboer willen worden.'

Dringend

Dat het vraagstuk van bodemdaling dringend is, blijkt ook uit een toelichting van bodemkundige Coen ter Berg. Hij is nauw betrokken bij het Flevolandse project 'Zicht op de Bodemstructuur'. Bodemverdichting remt de afwatering. Als er daardoor natte plekken ontstaan, ben je eigenlijk al te laat, waarschuwt hij.

'De waterhuishouding is dan al verstoord. Plantwortels kunnen niet meer door de verdichte lagen komen. Het is er ook net te nat om goed te kunnen oogsten of ploegen. Zo versterkt het proces van vernatting zichzelf.'

Je eigen bodemspecialist

Naast het regelmatig graven van profielkuilen om de bodemgesteldheid te leren kennen en mogelijke verdichting op te sporen raadt Ter Berg de boeren aan peilbuizen te plaatsen. Dat is relatief eenvoudig. Je leert als boer zo veel over hoe de bodem omgaat met neerslag. Waar staat het grondwaterpeil hoger en hoe lang duurt het totdat het weer is gezakt? 'Word je eigen bodemspecialist. Bouw zelf kennis op tot op perceelniveau.'

Lagere natte delen egaliseren door te kilveren lost het probleem niet altijd op, stelt Ter Berg. 'Het probleem zit in de bodemstructuur, niet in een hoogteverschil.' Wat volgens hem bijvoorbeeld wel helpt is op probleemplekken dwars op de drains stroken zand aanleggen zodat de afwatering verbetert.

Vrijwillige kavelruil

Ook een vrijwillige kavelruil met andere gebieden in Flevoland of een verbeterde natuurlijke waterafvoer horen volgens Vermeer bij de verkenning. Heemraad Ton Leijten van Zuiderzeeland ziet wel iets in zo'n aanpak. Hij is met het Rijksvastgoedbedrijf in gesprek. 'Dan kunnen we zo de boeren helpen op plekken waar het echt niet meer gaat en tegelijk ook de landbouwstructuur in het gebied verbeteren.'

Een andere mogelijkheid is het aanleggen van een nieuw afvoerkanaal naar de Nagelervaart. 'De moeilijkheid daarbij is dat je een aantal boeren kunt helpen, maar dan elders in het gebied ook een probleem neerlegt. Anderen moeten dan grond inleveren', aldus Leijten.

Wat als het ergens acuut wordt? Om dit zo veel mogelijk te voorkomen zoekt het waterschap naar een tussenoplossing, belooft Vermeer. Zoals extra afvoer of vasthouden. 'Het lijkt of we nu geen tempo maken. Maar we willen het vooral goed doen, en dat zo snel mogelijk.'