Poolse blauwe bes is amper concurrent

.
Polen produceert jaarlijks meer dan 600.000 ton zachtfruit, ongeveer 13,5 procent van de totale fruitproductie in Polen. Daarvan is 32 procent zwarte en rode bessen, 32 procent aardbeien, 23 procent frambozen, 6 procent blauwe bessen, 5 procent appelbessen en 2 procent kruisbessen.

De productie vindt versnipperd plaats op zo'n 200.000 kleine (1 tot 5 hectare) en middelgrote (5 tot 10 hectare) bedrijven, en op 50.000 grote ondernemingen (groter dan 10 hectare).

Werkgelegenheid

De totale omvang van de teelt is 140.000 hectare en de zachtfruitsector biedt werk aan zo'n 200.000 fulltime werknemers, blijkt uit cijfers van de Nederlandse landbouwraad in Polen. De teelt is zeer arbeidsintensief en de helft van het fruit is bestemd voor de verwerkingsindustrie.

De belangrijkste teeltgebieden zijn te vinden in de regio's Lublin, Mazovian en Lódz, waar ongeveer 70 procent van het zachtfruit vandaan komt. De productie groeit nog steeds, met name die van blauwe bessen, waarbij het aantal grote bedrijven toeneemt.

Grote concurrentie

'De sector is nauwelijks georganiseerd en de logistiek is slecht geregeld. De concurrentie tussen telers is groot en daardoor ontbreekt de wil om samen te werken', zegt Martijn Homan, de Nederlandse landbouwraad in Polen.

In totaal produceert Polen ongeveer 15.000 ton blauwe bessen per jaar, waarvan 5.500 ton is bestemd voor de eigen markt, 1.000 ton voor de verwerking en 13.000 ton voor de export. Het land importeert zo'n 4.500 ton aan blauwe bessen, blijkt uit cijfers van Rabobank Nederland.

Stijgende consumptie

Inwoners van Polen eten weinig vers fruit, maar de consumptie stijgt. Net als in andere Europese landen groeit de consumptie van blauwe bessen met ongeveer 7 procent per jaar. Dat gebeurt vooral in de steden.

Hoewel het seizoen ongeveer gelijk loopt met dat in Nederland, van half juni tot eind september, zijn er duidelijke verschillen tussen de twee landen. Polen heeft een landklimaat met koude winters en droge, warme zomers. 'In de winter kan het tot onder de 20 graden Celsius vriezen en in het voorjaar kan nachtvorst een schadelijke invloed hebben op de bloesem', aldus Homan.

Vorstschade

Waar Nederland beregening inzet om de gevolgen tegen te gaan, gebeurt dat in Polen niet. Poolse telers zijn eraan gewend dat door vorst een deel van de opbrengst, gemiddeld ongeveer 10 procent, verloren gaat. In de zomer is gebrek aan waterbronnen een toenemend probleem, zeker omdat veel van het landbouwareaal zandgrond is.

Voordelen van de productie van blauwe bessen in Polen zijn de lage kostprijs – de plukkosten zijn ongeveer een kwart van die in Nederland –, de goede kwaliteit en de groeiende consumptie in eigen land, stelt Arne Bac, sectorspecialist tuinbouw bij de Rabobank, en evenals Homan spreker op het seminar 'Zachtfruit in Polen' dat verleden week in Hegelsom plaatsvond.

Nauwelijks samenwerking

'Nadelen zijn een beperkte flexibiliteit, een versnipperde productie vanwege de geringe samenwerking tussen de bedrijven en stijgende loonkosten.'

Omdat de werkloosheid in Polen afneemt en veel Polen in West-Europa werken, schakelen Poolse telers nu Oekraïners in als tijdelijke werknemers. 'Poolse telers hebben minder kennis dan Nederlanders op het gebied van het voorkomen van vorstschade, tegengaan van ziektes en plagen en omgang met gewasbeschermingsmiddelen', weet Bac.

Geen bedreiging

Het teeltareaal blauwe bessen in Nederland lag in 2016 op bijna 800 hectare en neemt sinds 2010 gestaag toe. Nederlandse telers zien de grote productie in Polen niet als een bedreiging. 'In Nederland richten wij ons meer op promotie van de blauwe bes en het vergroten van de teelttechnische kennis', zegt Hay Geurts van kwekerij Blauwebessenland in America, die voorzitter is van het begin dit jaar opgerichte Blauwe Bessen Platform.

'Ook doen we onderzoek naar de gezondheidseffecten van blauwe bessen, die we wetenschappelijk aangetoond willen zien. Daarmee zal de consumptie alleen maar omhooggaan. Daarom maken wij ons geen zorgen over de teelt in Polen.'

Inkoop

In Nederland zijn ook bedrijven die blauwe bessen inkopen in Polen als aanvulling op hun eigen productie. Een voorbeeld daarvan is Moor Berries in Helenaveen, met teeltbedrijven in Nederland en in Polen. Het bedrijf verhandelt jaarlijks ongeveer 2.500 ton blauwe bessen uit Polen.

Moor Berries heeft in Nederland de faciliteit om bessen jaarrond te verpakken en te versturen, ook vanuit Zuid-Afrika, Chili, Marokko, Spanje en de Balkan.

Supermarktacties

'Veel supermarktketens zetten in op een grotere verkoop van blauwe bessen en zijn vooral geïnteresseerd in acties. De daarbij gevraagde hoeveelheden kunnen Nederlandse telers niet leveren. Poolse bedrijven zijn wel in staat om aan een grote vraag op korte termijn te voldoen met bessen met een goede en uniforme kwaliteit', zegt eigenaar Ronald Veens van Moor Berries.

Veens werkt al vijftien jaar samen met Poolse bedrijven, vooral met telers die een areaal hebben dat groter is dan 400 hectare. Het bedrijf is daartoe genoodzaakt omdat kleinere telers vaak niet kunnen voldoen aan certificeringseisen zoals Global GAP en op het gebied van arbeidsomstandigheden, die retailbedrijven vaak stellen.

Platteland

Polen heeft een bevolking van ongeveer 38,5 miljoen inwoners. 42,3 procent van de Polen woont op het platteland. Van de beroepsbevolking is 15 procent werkzaam in de agrifood; tweeënhalf keer zoveel als in het doorsnee Europese land. Polen heeft zo'n 14,5 miljoen hectare landbouwgrond, waarop 1,4 miljoen boeren werken met een gemiddelde bedrijfsgrootte van 10 hectare.

Omdat de regering de afgelopen jaren belastingmaatregelen heeft genomen om de positie van kleine en familiebedrijven te versterken, zeggen veel Polen dat ze agrariër zijn terwijl ze het beroep amper uitoefenen. Daardoor is de productiviteit zeer wisselend. Gemiddeld ligt deze zo'n 20 procent lager dan in andere Europese landen.

Grond

30 procent van de landbouwgrond is zeer zuur en 60 procent is zandgrond. Ondanks dat is Polen Europa's grootste producent van appels, zwarte bessen, champignons, witte kool, wortelen en frambozen.