'Voedsel te serieus om aan markt over te laten'

Dat werkt volgens Van Egmond stevig door in ons voedsel- en landbouwsysteem. 'Het probleem zit niet aan de milieukant, maar in het financiële systeem.'

Door de globalisering zijn we in competitie gekomen met de rest van de wereld

Klaas van Egmond, hoogleraar Geowetenschappen Universiteit Utrecht

Wat is er mis met ons huidige financiële systeem?

'De financiële markt zou een gereedschap moeten zijn om de economie te laten draaien. Maar het in stand houden van de financiële markt is een doel op zich geworden. Eigenlijk veel belangrijker dan onze economie waarin we producten produceren en tot waarde brengen. We redden banken, drukken geld bij, stellen aandeelhouders tevreden en ga zo maar door. Allemaal bedoeld om het financiële systeem te voeden. De waarden van de economie staan op een zijspoor.'

Wat heeft dat voor gevolgen?

'We zijn op een punt gekomen dat bedrijven meer verdienen met speculeren dan met het produceren van goederen. Aandeelhouders hebben de macht in bedrijven. Grote investeerders doen overnames met als enig doel winst te maken.

'Kijk maar naar de recente ontwikkelingen rond Unilever. Een aantal investeerders aast erop dat bedrijf over te nemen. Maar denk niet dat daar een langetermijnvisie achter zit. Het gaat puur om de winst. Deze mechanismen trekken de samenleving uit balans en verwoesten economische structuren op den duur.'

Wat voor effect heeft dit op ons voedsel- en landbouwsysteem?

'De voedselmarkt is steeds verder geliberaliseerd. Door de globalisering is dat alleen maar sterker geworden. We zien dat een aantal grote ketens en een paar inkopers van grote retailers enorm veel macht hebben. Zij bepalen de prijzen, want zij hebben zeggenschap over wat er in de schappen van de winkels komt.

'Tegelijkertijd zien we dat bedrijven als Cargill de handel in veevoer domineren. Of Bayer die met de aankoop van Monsanto een steeds grotere invloed krijgt op de bijvoorbeeld de beschikbare gewassen. Soortgelijke ontwikkelingen zien we op de grondmarkt.'

Wat voor ontwikkelingen ziet u op de grondmarkt?

'Investeerders kopen in toenemende mate grond buiten Europa. In landen in Afrika of bijvoorbeeld in Oekraïne. Vaak kopen ze grond zonder rekening te houden met lokale bewoners.

'Omgekeerd gebeurt ook. Arabische of Chinese beleggers die duizenden hectare in Europa kopen. In Roemenië wordt lang op grond geaasd door landen uit het Midden-Oosten en Azië. Dit heeft een groot effect op de grondprijs, maar ook op de leefomstandigheden van de mensen die daar wonen. De lokale regelgeving is vaak zo slecht dat zij zich nauwelijks kunnen verweren.'

We zitten nu eenmaal in een wereldwijde markt. Het is moeilijk om daaruit te stappen.

'Toch moet dat. We kunnen daar afspraken over maken. Bijvoorbeeld in Europa.'

Hoe zou dat werken?

'We kunnen bijvoorbeeld afspreken dat we niet toestaan dat niet-Europeanen land kopen in Europa. Maar we kunnen dit nog veel breder trekken. We kunnen grenzen stellen aan onze markten.'

Bedoelt u dat we geen Nederlandse agrarische producten meer naar landen buiten Europa moeten exporteren?

'Precies. Cees Veerman (oud-minister van Landbouw) heeft onlangs in een Europees toekomstadvies aangegeven dat de markt voor Nederlandse producten regionaal zou moeten zijn. Dat betekent in deze de Noord-Europese markt.'

Wat voor voordelen zou dat brengen?

'Door de globalisering zijn we in competitie gekomen met de rest van de wereld. We concurreren op kostprijs met landen als Brazilië, terwijl de kosten van productie en lonen daar veel lager liggen. Dat is een concurrentiestrijd die we niet aan moeten willen gaan. Onze levensstandaard is hoger in Europa dan in veel landen daarbuiten. Het is veel zinvoller om ons op de ons omringende landen te richten en weer baas te worden over onze eigen voedselsystemen.'

De politiek heeft deze liberalisering ook toegestaan. Waarom zou ze het nu weer terugdraaien?

'De politiek moet weer doen wat zij behoort te doen. Dat is duidelijkheid geven en oplossingen vinden voor dilemma's. Nu wordt alles aan de markt overgelaten. Neem de biodiversiteit. Iedereen vindt dat we die moeten behouden en beschermen, maar nu kijken bedrijven naar elkaar en zeggen: 'Ik doe alleen wat als de ander ook iets doet.' Hier is de overheid aan zet om duidelijke regels voor alle spelers te stellen. Het probleem zit niet aan de milieukant, maar in het financiële systeem.'

Maar krijgen boeren daar uiteindelijk een betere prijs door?

'Zorg voor het milieu en biodiversiteit moeten tot uiting komen in de prijs. Boeren moeten betaald worden voor duurzaam produceren. Te veel geld van het Europees landbouwbeleid komt bij grote boeren terecht. Dat geld moet gebruikt worden voor duurzaam producerende boeren. We moeten ons systeem losmaken van belangen van megaspelers en financiële speculanten en niet alles richten op groter en nog groter. Dat geldt ook voor de agrarische sector. Er moet ruimte zijn voor kleine boeren. Voedsel is te serieus om aan de markt over te laten.'