Werelderfgoed dupeert boeren rond Frederiksoord

Lange smalle kaarsrechte wegen met bomenrijen erlangs en kleine landarbeiderswoningen, ook wel koloniewoningen genoemd, naast grotere monumentale hoeves, tekenen het landschap tussen Frederiksoord, Vledderveen, Wilhelminaoord en Willemsoord. Een bijzonder landschap met een bijzondere geschiedenis die teruggaat tot 1818.

Zo bijzonder is het gebied dat de overheid het in zijn geheel wil veiligstellen voor het nageslacht, het liefst via een officiële status als Unesco cultureel werelderfgoed. Het proces richting een officiële aanvraag loopt al sinds 2009 en moet in 2018 tot een erkenning leiden, als twee eeuwen Koloniën van Weldadigheid wordt gevierd.

De Unesco-aanvraag beslaat de drie zusterkolonies Veenhuizen, Frederiksoord en Ommerschans en twee in België. De boeren rond Frederiksoord kregen argwaan, toen anderhalf jaar geleden bleek dat bij Balkbrug een zone was ingetekend om het landschap rond het kerngebied Ommerschans te beschermen. Dan speelt het hier mogelijk ook, concludeerde Herbert van Hummel.

Van Hummel is melkveehouder in Vledderveen, in het buitengebied van de voormalige kolonie Frederiksoord. Toen hij er als plaatselijk LTO-bestuurder naar informeerde, probeerde de stuurgroep die de Unesco-aanvraag begeleidt hem gerust te stellen; het zou zo'n vaart niet lopen.

Toch nam Van Hummel namens zijn organisatie plaats in de klankbordgroep. 'Toen die later kaarten kreeg voorgelegd, schrok ik pas echt. De beschermingszone bij Frederiksoord bleek op papier ineens vier keer zo groot als eerder werd gezegd, wel 4.600 hectare. Zo'n zone voelt als een claim. Het maakt je argwanend en wantrouwend.'

Het blijkt maar weer dat je altijd verschrikkelijk alert moet zijn, stelt medeoprichter Henk Hop van de belangenvereniging vast. 'De overheid is goed in het claimen, maar ze komen het je niet vertellen', zegt de melkveehouder uit Willemsoord.

Akkerbouwer en bollenteler Hans van der Heijden uit Vledder knikt instemmend: 'Eerst de natuurzones hier van het Drents-Friese Wold; die werden twee keer zo groot, dan bufferzones eromheen waar drainage en oppompen van beregeningswater aan banden is gelegd en nu dus een zone voor het Unesco-project. De overheid schuift maar op en claimt maar wat.'

Krachten bundelen

De groep boeren kent elkaar als LTO-bestuurder, van de werktuigenvereniging of de spoelplek voor landbouwspuiten die ze exploiteren. Ze besloten de krachten te bundelen om een zo groot mogelijke vuist te kunnen maken. Inmiddels hebben 41 collega's en 61 grondeigenaren ingetekend.

Uit strategisch oogpunt besloot de groep mee te gaan in het proces. Zo houd je de vinger aan de pols, zegt melkveehouder Aad Kester uit Noordwolde. Het eerste doel was de zone aangepast te krijgen, vertelt Hop.
'Al bleek de stuurgroep niet vatbaar voor onze kritiek, we vinden namelijk wel dat we recht van spreken hebben. Het gaat om een agrarisch gebied, een voormalige landbouwkolonie nota bene, en het Unesco-protocol schrijft voor dat er voor een aanvraag draagvlak moet zijn in het gebied.'

De stuurgroep stelde in de gesprekken die volgden, dat de landbouwkoloniën echt wel agrarisch zouden blijven. Hop: 'Maar wat is agrarisch? We voelen ons nu nog beschermd door het huidige bestemmingsplan, maar wat komt er in de toekomstige plannen te staan? Hoe moeten we straks na 2018 verder?'

Toen harde toezeggingen daarover uitbleven, en wel een convenant werd voorgesteld, schakelden de boeren een advocaat in om de tekst daarvan te beoordelen.

De reactie van de advocaat vonden de betrokken instanties niet leuk, concludeerden de boeren. Tot een paar weken terug verliepen de gesprekken dan ook zeer moeizaam. 'Het hele project lijkt bedoeld als marketing om meer toeristen te trekken. Daar wordt de recreatiesector beter van, wij niet', stelt Van der Heijden vast. 'We lijden er mogelijk zelfs schade van.'

Volgens Hop kwam de doorbraak vorige week, toen de stuurgroep voorstelde de zonering niet in toekomstige plannen op te nemen en dat ook in het convenant op te nemen. ‘Daarmee was de kou uit de lucht en werd een deel van onze zorgen weggenomen. We denken het maximale te hebben bereikt.'

De komende week worden de leden van de belangenvereniging bijgepraat en gevraagd of ze met het onderhandelingsresultaat kunnen instemmen. Ook de drie betrokken gemeenteraden moeten zich nog over het convenant uitspreken.

Wat volgens Van Hummel blijft hangen, is de manier waarop met de boeren wordt omgesprongen. 'Het is allemaal topdown en niet van onderop, dat is niet handig.'

Het laat verder zien dat er niet alleen mooie kanten aan een werelderfgoedstatus zitten, vindt Van der Heijden. 'Het gaat ook over respect voor andermans eigendom. Samen bezitten de eigenaren in de zone hier voor zo'n 290 miljoen euro aan grond. Dat is heel wat meer kapitaal dan dat van alle recreatieondernemers bij elkaar. Wij worden er niet beter van, zij wel.'

De vier boeren verwachten de komende decennia hun bedrijven te kunnen blijven doorontwikkelen. Van der Heijden: 'De agrarische sector wordt steeds vrijer in het ondernemen. Als het bij boeren in de voormalige landbouwkoloniën niet anders is dan elders in Nederland, dan is het hier in balans.'