Stadslandbouw schuift naar buiten stad

Stadslandbouw heeft veel gezichten gekregen. Waren het eerst buurtmoestuinen op braakliggende terreinen, nu zijn het ook hightech kassen op gebouwen.
In Den Haag start deze maand een groentekas op het dak van een kantoorgebouw met telen. In Rotterdam begint een groep ondernemers in het voormalige subtropisch zwemparadijs Tropicana het project Bluecity, circulaire economie met stadslandbouw. Zo'n 45 ondernemers gaan er van alles produceren, van oesterzwammen tot honing.
De verschuiving is dat stadslandbouw de grenzen van de stad opzoekt. De vraag naar lokale producten via restaurants, boerenmarkten of winkels neemt toe. Initiatieven in de stad blijken niet voldoende om aan de groeiende vraag te voldoen. Dat biedt kansen voor boeren en tuinders rondom de stad om via korte ketens in te spelen op de wens van stedelingen.
'Stadslandbouw wordt steeds professioneler', zegt Jan Willem van der Schans, onderzoeker stadslandbouw bij Wageningen UR. 'Daarbij doel ik niet alleen op de teeltbedrijfjes in de stad maar ook de bedrijven om de stad heen. Het biedt voor meer ondernemers een kans om lokaal voedsel rechtstreeks te verkopen aan de eindafnemer in de stad.'
Die kansen zorgen ook voor een andere houding bij boeren rondom de stad, ziet Van der Schans. 'Voorheen investeerden boeren rond de stad weinig in hun bedrijven omdat zij verwachten uitgekocht te worden. Nu zien we dat ondernemers wel investeren in hun bedrijf omdat ze door de stad omarmt worden.'
Hoe groot het aandeel van stadslandbouw is in de voedselproductie, is lastig vast te stellen. 'Het hangt ervan af welke definitie je kiest', zegt Van der Schans. 'Als je het gebied rekent dat onder invloed van de stad valt, gaat het in Nederland om zo'n 70 procent van het land- en tuinbouwareaal.'
De trend om nabij de stad te produceren wint aan kracht. Zowel in Europa als daarbuiten. In Spanje is nabij Barcelona een 400 hectare groot landbouwpark ontstaan waarvandaan veel producten aan de stad worden geleverd.
Het Amerikaanse bedrijf Brightfarms laat zich erop voorstaan lokaal te produceren. In kassen bij steden telen zij producten op water die ze leveren aan supermarkten in de stad. Brighfarms sluit daarbij samenwerkingsverbanden met supermarktketens zoals Ahold.
Het dichtbij huis telen, levert banen op, stimuleert de lokale economie en vermindert de transportafstand, aldus Brightfarms directeur Paul Lightfoot. Allemaal aspecten die naadloos aansluiten bij de hang naar lokale producten.
Of dergelijke hightech teelten altijd rendabel zijn, is de vraag. Van der Schans deed onderzoek naar het telen in leegstaande kantoren bij Rotterdam. 'Daaruit bleek dat het niet rendabel was. Ook omdat de teelt van groenten in het Westland zo dichtbij is. Telen op daken is kostbaarder dan je in eerste instantie denkt. Het gebouw moet worden aangepast en de kas vraagt extra dik glas. Je kunt niet het risico lopen dat het glas kapot gaat en op voetgangers beneden terecht komt.'

Smaak

Ondertussen loopt de burger in de stad steeds meer warm voor lokale producten. Janneke Klootwijk van kwekerij Klootwijk in Ridderkerk verkoopt ouderwetse en bijzondere groenten direct aan eindgebruiker in Rotterdam. Zij weet wat mensen aanspreekt in stadslandbouw: 'kwaliteit en transparantie'.
'Mensen weten niet meer hoe groenten moeten smaken, hoe het geteeld wordt en waar het vandaan komt', zegt Klootwijk. 'We telen seizoensgebonden en onze klanten realiseren zich in eerste instantie niet dat tomaten eigenlijk niet in de winter in Nederland geteeld kunnen worden. Of dat aardappels niet aan een boom groeien.'
Ondanks het enthousiasme van klanten is de verkoop van lokale producten niet eenvoudig. 'We moeten de klanten overtuigen met de smaak en kwaliteit van onze producten', zegt Klootwijk. 'Als die beleving komt dan gaat het kwartje vallen. Maar het is een lange weg.'

Telen rond de stad van cruciaal belang

Voedselproductie in en nabij steden in de wereld wordt van cruciaal belang in deze eeuw, stelt de FAO, de landbouw- en voedselorganisatie van de Verenigde Naties. Daarbij gaat het om veel meer dan alleen voedsel. Kinderen en jongeren leren van stadsboeren over gezonde voeding. De teeltbedrijven en boerderijen worden centra van educatie.
De stadslandbouw heeft ook een belangrijk sociaal aspect waarbij gemeenschappen gezamenlijk voedsel kopen of produceren. Met de toenemende urbanisatie, in met name arme landen, kan de toegang tot vers voedsel verminderen. Boeren in en rond de stad kunnen een bijdrage leveren om een gezond dieet voor stadsbewoners. Stadslandbouw hoort bij het ontwikkelen van duurzame steden, aldus de FAO.