Is kruidvenkel redmiddel voor bonentelers?

In een nieuwe praktijkproef proberen telers de bonenvlieg op afstand te houden door middel van kruidvenkel. Consumenten kijken iedere zomer uit naar verse sperziebonen van Nederlandse bodem. Geen wonder dat sperziebonen nog een van de populairdere vollegrondsgroenten zijn.

Toch staat die teelt steeds meer onder druk. Dit komt door de bonenvlieg, licht Harm Vogels toe. Hij werkt bij ZLTO aan projecten rondom de teelt van vlinderbloemigen. 'Hoe hoog de schade door de bonenvlieg is, verschilt vaak per locatie. Op de ene plek is de vlieg actiever dan op de andere. Maar er zijn voorbeelden waarbij 70 procent van de gezaaide bonen niet opkomt.'

De grote veroorzakers van de schade zijn de maden van de vlieg. Die boren gangen in de kiemende zaden waardoor ze wegrotten, of ze vreten de groeipunten aan waardoor de planten niet goed opkomen. Voorheen kon de bonenvlieg bestreden worden door het zaad te behandelen met chloorpyrifos. Dit is sinds 2020 verboden. In België, Duitsland en Frankrijk is een vrijstelling afgeven voor het alternatief Lumiderm, in Nederland is dit middel niet toegestaan. 'Dat zorgt voor een ongelijk speelveld in Europa', vindt Vogels.

Tussen 2022 en 2024 zijn binnen het project 'Weerbaarheid in de praktijk' een twintigtal groene middelen tegen de bonenvlieg getest. Vogels was betrokken bij dit project en noemt de resultaten teleurstellend. Hoewel de onderzoeksrapporten bij de meeste praktijkproeven wel spreken van een duidelijk effect op de hoogte van de schade, is het volgens hem niet genoeg.

'Een onderzoeker kan 40 procent minder schade zien en tevreden zijn. Maar een teler ziet nog steeds de helft van zijn planten niet omhoog komen', zegt Vogels. 'Tuinders die bij deze proeven betrokken waren, zeiden tegen mij: als dit het is, ga ik iets anders telen.'

Brabants Bodem, een samenwerking tussen onder meer ZLTO, provincie Noord-Brabant en Stichting Teelt Overleg Groenten (een kennisplatform voor telers), doet nu proeven met een nieuwe groene optie voor de bestrijding van de bonenvlieg: kruidvenkel. Deze plant verspreidt een sterke geur die insecten kan weren, zo is gebleken uit onderzoek.

Praktijkproeven

'Wij dachten: als dit werkt, dan hebben we een bestrijdingsmethode gevonden die best gemakkelijk is uit te voeren', verklaart Geert van den Hoek, die namens voedselproducent Ardo het project coördineert. 'De teelt van sperziebonen is vrij breed, vaak 50 centimeter. Dus er is ruimte genoeg om daar kruidvenkel tussen te zaaien. Duur is het ook niet. Kortom: als het effect heeft, dan heb je de kosten er snel uit.'

Vorig jaar hebben telers van Ardo al praktijkproeven uitgevoerd en dit jaar worden die proeven verder verfijnd. 'Waar we nu al achter zijn, is dat de geurverspreiding van venkel een stuk verder komt dan we van tevoren dachten', zegt Van den Hoek. 'Als ik een proefveld bezocht, rook ik op afstand al een anijsachtige geur door het open raam van mijn auto. Nabij een van de proefvelden zat ook een hobbyimker, die vertelde mij dat de bijen van slag waren door de geur. Het is dus duidelijk dat het iets doet met insecten.'

Wat nog niet duidelijk is, is hoe effectief de methode precies is. Van den Hoek: 'De bonendruk was op alle proefpercelen erg laag, ook op de delen van het perceel waar we een nulmeting hebben uitgevoerd. We weten niet in hoeverre dat komt door een lage algehele druk of doordat de kruidvenkel zo goed zijn werk heeft gedaan dat de vlieg op het hele veld geweerd werd. Dit jaar gaan we de resultaten op een andere manier meten.'

De eerste proeven leverden ook meteen een nadeel op. 'Het was voor ons erg uitproberen hoe we met onkruid moesten omgaan', licht Van den Hoek toe. 'Als je venkel zaait en dat twee weken laat liggen, dan veroorzaakt de plant een onkruidtuin. We kregen dat moeilijk onder controle, omdat we onszelf hadden voorgenomen om de onkruidbestrijding mechanisch te doen. Dat lukte niet. Dit jaar willen we de proef daarom anders aanpakken en toch middelen gebruiken om het onkruid te beheersen.'

'Maar als de geur zich inderdaad zo ver verspreidt, dan hoef je het misschien niet eens tussen de bonen te zaaien. Wellicht heeft het ook effect als je het in de akkerrand of op het spuitpad zaait', voegt Van den Hoek toe. De pilot moet dit jaar meer duidelijkheid geven over het effect van kruidvenkel.

Maar hoe veel kunnen telers nu echt verwachten van deze methode? Van den Hoek uit zich optimistisch, maar doet geen beloften. Om van een goede teelt te kunnen spreken, moet zeker 70 procent van de gezaaide bonen opkomen. Ook Van den Hoek geeft toe dat dit bij een hoge druk van de bonenvlieg ambitieus is.

Groene combinaties

Het ligt voor de hand dat alleen een combinatie van verschillende middelen tot een betrouwbare en effectieve groene bestrijding van de bonenvlieg zal leiden. Maar combinaties maken, is niet altijd eenvoudig. De venkel moet enkele weken voor de bonen gezaaid worden, zodat het kruid tijd heeft om te groeien. Wachten op het juiste moment om je bonen te zaaien, zoals telers nu vaak doen om schade door de bonenvlieg te verminderen, wordt daardoor ongetwijfeld moeilijker.

Een voordeel is wel dat venkelzaad niet duur is. Als het effect blijkt te hebben vanuit een akkerrand, zou het een simpele aanvullende maatregel kunnen worden.

Intussen ziet Vogels dat telers steeds meer afhaken van de teelt van bonen. 'Als de schade elk jaar terugkomt en er is niets effectiefs op de markt, dan zal de teelt verdwijnen', zegt hij. 'Als ZLTO roepen we de overheid op om niet steeds meer smiddelen weg te strepen. Wij willen ook graag een land- en tuinbouw zonder chemische gewasbescherming, maar geef de sector de tijd en de ondersteuning om groene alternatieven te ontwikkelen. Anders komen teelten in het gedrang, zoals we nu zien bij de teelt van bonen.'