Scherper aan de wind met lagere stikstofgebruiksnorm

Stikstof die goed is voor je bodem, is juist inefficiënt als je het bekijkt vanuit de nutriëntenvoorziening voor het gewas. Van stikstof uit kunstmest komt maximaal 50 tot 60 procent ten goede aan het gewas van dat jaar. Uit compost zal maar 10 procent van de aanwezige stikstof in het jaar na de toepassing beschikbaar komen voor het gewas.

Maar compost brengt wel structuur, een goede waterhuishouding, bewerkbaarheid en bodemleven. Lastige keuze, want met de lagere stikstofnormen voor met nutriënten verontreinigde (NV)-gebieden is al minder beschikbaar voor het gewas.

Risico

Volgens adviseur Pierre Cammaert van Delphy is het een risico dat de akkerbouwers in deze gebieden voorrang geven aan productie op de korte termijn. 'Maar op de lange termijn redden we het er niet mee.'

Hoe efficiënt je het moet doen, laat Cammaert zien aan de hand van wintertarwe. Zakken met de gebruiksnorm van 245 naar 196 kilo stikstof kosten 1.000 kilo tarwe per hectare. 'Onderzoek toont aan dat boven de standaardgebruiksnorm de meeropbrengst niet opweegt tegen de kosten. Een korting van 20 procent op stikstof gaat ten koste van het saldo', zegt de adviseur.

Veel akkerbouwers in de Zuidwestelijke Delta zitten in NV-gebieden. Het is behoorlijk ingewikkeld om de efficiëntie te verbeteren. Telers zijn door de hoge prijs voor kunstmest al zuiniger geworden. Ze moeten behoorlijk aan de bak om het nog beter te doen.

Tijdens de Bodemdag in november op de Rusthoeve ging het over deze vraag en de beste knoppen voor telers om met minder aanvoer van stikstof toch opbrengst en rendement te behouden. Directeur Charlotte van Sluijs van het proefbedrijf in het Zeeuwse Colijnsplaat stelt dat de onderzoeken aan bodemkwaliteit, groenbemesters en niet-kerende grondbewerking zoekrichtingen zijn en dat eenvoudige oplossingen niet bestaan.

Nutriënten vasthouden

Akkerbouwer Willem Cevaal heeft slempgevoelige grond van 25 tot 30 procent afslibbare klei. Tien jaar geleden zette hij de ploeg opzij en koos hij voor woelen, culteren, directzaai en krukasspitten. Hij past compost en champost en zoveel mogelijk vaste mest toe en hakselt het stro. Zo houdt hij de organische stof boven in de grond. Groenbemesters die lang staan, houden nutriënten vast.

Alle stikstof terugwinnen zal volgens Cammaert een uitdaging zijn. 'De vraag is of we nog een deel van de verloren stikstof kunnen terugwinnen. Denk eens aan stikstofbindende vlinderbloemigen. We hebben hier natte winters. Reststikstof zal na de teelt door denitrificatie de lucht ingaan of uitspoelen.'

Voor vocht en nutriënten vasthouden is de organische stof in de grond van belang. Denitrificatie en uitspoeling zijn sterk afhankelijk van het weer. Dat hebben telers geen invloed op. Cammaert denkt dat ze vooral moeten proberen met stikstofmineralisatie gelijke tred te houden met de gewasvraag.

Welke vlinderbloemigen kunnen stikstof toevoegen in de korte tijd van eind zomer tot herfst? Cammaert verwacht van soorten als Alexandrijnse klaver een goede bijdrage. Een andere vraag is of de combinatie van vlinderbloemige groenbemesters met een teelt als bruine bonen samengaat. Is dat geen risico? 'Meestal niet', zegt de adviseur. 'Als het sclerotinia betreft, zijn er ook andere groenbemesters waar de akkerbouwer iets voorzichtiger mee mag zijn.'

Volgens onderzoeker David de Wit van Wageningen University & Research kun je de efficiëntie van 55 procent bij stikstof ook omgedraaid bekijken. '45 procent van de gegeven stikstof gaat verloren door denitrificatie en uitspoeling. Doel van ons onderzoek is die efficiëntie te verhogen tot 75 procent, dus maar een kwart verlies. In Flevoland lukt dat al. In het zuidwesten van het land is dat nodig om de opbrengst te blijven halen.'

Kruisbloemigen

Met kruisbloemigen als groenbemesters kan 30 kilo stikstof overblijven met vlinderbloemigen het dubbele voor de nateelt. Grofweg komt de helft van de gevangen stikstof ten goede aan het volgende gewas. Een gewas als aardappelen laat relatief veel stikstof achter en daar zal de vastlegging door de groenbemester meer kunnen bijdragen. Bieten zijn laat van het land, wat weinig of geen tijd voor een groenbemesterteelt geeft. Bij dat gewas is de hoeveelheid stikstof in de achtergelaten bladeren juist hoog.

In proeven varieert het onderzoeksteam met verschillende soorten groenbemesters, de gekozen inwerkmomenten en de gewasvolgorde. De grote gewarde blokkenproef heeft het tweede seizoen gehad en er volgt nog een derde jaar. Deze winter hoopt De Wit al wat resultaten te delen met de telers.

Vanggewassen verschillen in opname van stikstof. Een belangrijk doel van het onderzoek is om daar beter inzicht in te geven. De onderzoeker wijst op de betere ramingen van stikstofopname, zoals die op best4soil.eu en andere presentaties van praktijkcijfers is te vinden. Aan de hand van zaaidatum en gewashoogte kunnen telers per groenbemestersoort zien hoe groot de stikstofopname is. Het zijn onderzoeksresultaten die in het Flevolandse Lelystad op klei bepaald zijn en in het Limburgse Vredepeel op zand.

Groenbemesters onderwerken

Laat onderwerken van de groenbemesters tilt de stikstof verder de winter over. Maar het moet volgens De Wit ook niet te laat gebeuren, want dan komt de mineralisatie pas op gang als het gewas al langer op het veld staat. Stikstofvastlegging, zoals bij stro verhakselen, is bij groenbemesters geen groot probleem. De koolstof-stikstofverhouding in dit verse groen is gunstiger voor de vlotte vertering dan bij het stugge graanstro.

Concluderend uit de presentaties op de Bodemdag kun je stellen dat er in het gunstigste geval net genoeg efficiëntie bij stikstof is te bereiken om de korting in de NV-gebieden te compenseren. Dat is dus scherp aan de wind zaaien voor de telers. Zij zullen bovendien eerder bezuinigen op stikstof in teelten die weinig reststikstof nalaten dan in de hoogsalderende gewassen. De uitdaging zit dus in afvangen, bodemkwaliteit behouden en afstemmen van mineralisatie op de gewasvraag in het volgende seizoen.