Akkerbouwer moet koe bij de horens vatten

Grip op de bodem, nutriënten en het gewas. Dat was het thema onlangs op een kennisdag bij het gemengde bedrijf van Albert-Jan Knijp en Geertje Enting in het Drentse Anderen. 'Dat wil ik ook wel, maar dat is onmogelijk. Iets meer grip kan wel', stelde agronoom Arjan Mager. Hij lichtte toe hoe boeren op zandgrond de stikstof uit mineralisatie beter kunnen benutten.

Belangrijkste boodschap van Mager was dat boeren, voordat ze gaan bemesten, de situatie van het perceel en het gewas goed in beeld moeten hebben. 'Voor sommige teelten biedt monitoring van het gewas de beste kans om in te spelen op de stikstofbehoefte.'

Mineralen benutten

Volgens de agronoom is het ook richting de overheid goed om als teler te weten wat de situatie is. 'Benut mineralen zo optimaal mogelijk en probeer zo min mogelijk te laten uitspoelen. Als akkerbouwer moet je de koe bij de horens vatten. Anders word je speelbal van de overheid. Neem als sector zelf initiatief', adviseert hij.

De meeste bodems leveren vaak veel meer stikstof dan gebruikers zich realiseren. Door te zorgen voor ideale condities, zoals een goede bodemstructuur en voldoende vocht, kan de bodem het grootste deel van de stikstofbehoefte van veel gewassen leveren.

Mager: 'Daarnaast kan frequent meten van het stikstofmineraal in de bouwvoor veel inzicht geven in de stikstofdynamiek en kan het voorkomen dat onnodig veel wordt bemest. Wel is het goed om te realiseren dat je alleen speelruimte krijgt als je kunt inspelen op een bovengemiddelde stikstofmineralisatie. Geef niet alles meteen aan de basis.'

De agronoom vindt dat de grote kracht van de bodem vaak wordt onderschat. 'Van bijvoorbeeld een fosfaatgift komt meestal nog geen 10 procent in de plant. Het grootste deel blijft in de bodem, die 90 procent van de fosfaatbehoefte aan het gewas levert. Je voedt de bodem in plaats van het gewas.' Maar, zegt hij, ga nooit onder de afvoer zitten. 'Dat wat je aan stikstof afvoert, moet je bemesten. Anders boer je achteruit. Het streven is om een optimale match te vinden tussen leveren en nodig hebben.'

Voeding vanuit de bodem

Volgens Mager is voeding vanuit de bodem belangrijker dan mest geven. 'Zo haalt mais ruim twee derde van de voeding uit de bodem. De rest komt uit mest.' Voordat je als boer gaat bemesten, moet je eerst weten wat de nutriëntenbehoefte van een gewas is.

Naast stikstof uit de bodem komt dit element via depositie uit de lucht en soms via beregeningswater in het veld. Via depositie slaat 20 tot 25 kilo stikstof per hectare neer. Beregeningswater moet eerst worden geanalyseerd om het gehalte te bepalen. Bemesting zou de sluitpost moeten zijn.

Op gevoel

De agronoom vindt dat stikstofbemesting te vaak op gevoel gebeurt. 'Maak eerst een inschatting van de nutriëntenopname van een gewas. Probeer te voorspellen hoeveel stikstof is achtergebleven van de voorvrucht. Daarna is het van belang om voor ogen te hebben hoeveel en wanneer een gewas stikstof opneemt. Die curve is bij gras redelijk stabiel. Dit gewas neemt tijdens het groeiseizoen constant nutriënten op.'

Voor aardappelen geldt een ander verhaal. 'In het begin hebben ze weinig nodig, maar richting de knolzetting gaan ze stikstof vragen en geleidelijk aan loopt die behoefte weer terug. Bij de afrijping vindt herverdeling van het loof naar de knollen plaats. Het stikstofoverschot blijft zitten in de restplant', legt Mager uit.

'Hoe hoger het overschot, hoe meer moeite een teler moet doen om het loof dood te krijgen. Een aardappel kan best efficiënt zijn met stikstof, maar niet als je te veel bemest en veel loof moet vernietigen', licht de agronoom toe.

Advies

Het is volgens Mager lastig te voorspellen wanneer en hoeveel stikstof er mineraliseert. Zijn advies is om zo mogelijk rekening te houden met het stikstofleverend vermogen van de bodem op basis van eigen ervaring en kennis van het perceel. 'Het is moeilijk om dat via bodemmetingen in te schatten.'

Uit proeven in 2021 (267 kilo), 2022 (255 kilo) en 2023 (254 kilo) in zowel consumptie- als zetmeelaardappelen blijkt dat dit gewas redelijk stabiel is wat betreft stikstofopname in kilo's per hectare. Van 2022 is vastgesteld dat 41 kilo stikstof per hectare in de restplant (loof) aanwezig was op het oogstmoment. Dat is een gemiddelde van vijftien percelen. Die 41 kilo stikstof blijft op het land achter en is potentieel verlies. Er zijn ook situaties met meer dan 100 kilo stikstof in het loof op het moment van rooien.

Daarnaast werden in 2022 op twaalf percelen suikerbieten bemonsterd. Dit gewas nam gemiddeld 296 kilo stikstof per hectare op. Daarvan blijft 150 kilo achter in het loof.

'Een biet die naar de fabriek gaat, bevat dus minder stikstof dan wat er aan stikstof op het land blijft. Een biet is veel efficiënter dan een aardappel. Maar dat is ook een probleem. Uit onderzoek blijkt dat van die 150 kilo maar 30 kilo beschikbaar komt voor het volggewas. 120 kilo gaat dus verloren. Vergelijkbare cijfers zijn twintig jaar geleden ook al aangetoond', stelt Mager.

'Het zou milieutechnisch beter zijn het bietenloof bij de oogst apart op te vangen, net als vroeger. Dan kun je de stikstof herbenutten. Bijvoorbeeld door het in een biovergister te stoppen en zo groen gas te maken.'