Boeren zuidwestelijke delta beloond voor inzet op verduurzaming

Punten toekennen aan akkerbouwers voor hun kpi-scores en ze op basis daarvan belonen, is dit jaar voor het eerst toegepast in het project Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw Zuidwestelijke Delta (BMA). Volgens Bart Housmans van Boerenverstand leent de systematiek om de inzet op verduurzaming te meten met behulp van kpi's zich goed voor het bereiken van duurzaamheidsdoelen. 'Beloning zorgt voor een positieve impuls. Daarbij biedt dit instrument marktpartijen en overheden de mogelijkheid om verdere verduurzaming te stimuleren.'

Op de slotbijeenkomst van het BMA-project gaf Housmans samen met enkele collega's en betrokken onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) een toelichting op de kpi-scores van de deelnemende bedrijven. Zowel de betrokken akkerbouwers als een klankbordgroep met overheidsinstellingen, marktpartijen en financiële dienstverleners werden bijgepraat over de resultaten en over eventuele vervolgstappen.

Het project is gestart in 2020 op initiatief van onder meer de provincies Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland. Boerenverstand staat aan de wieg van de kpi-ontwikkeling en is betrokken voor de projectbegeleiding. Er is gestart met de kpi's van de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw. Vervolgens is praktisch bekeken welke kpi's geschikt zijn om de inzet van boeren te waarderen en te belonen.

In 2023 is in het BMA-project de methode getest en is data verzameld bij 25 deelnemers. Afgelopen jaar is dat opgeschaald naar tachtig akkerbouwers en was er via de genoemde provincies een budget van 200.000 euro beschikbaar om de deelnemers een eerste beloning te geven op basis van de kpi's.

Punten toekennen

Housmans vertelt dat een set van acht kpi's verdeeld is over de thema's nutriënt & emissies, bodem & water en biodiversiteit. Voorbeelden van kpi's zijn het stikstofbodem-overschot, de milieubelasting van gewasbeschermingsmiddelen, het aandeel rustgewassen en de mate van bodembedekking. Aan elke kpi zijn punten toegekend aan de hand van vooraf bepaalde streefwaarden. Deelnemers konden per kritische prestatie-indicator maximaal twee of drie punten verdienen.

De maximaal te behalen score voor alle kpi's was dit jaar 22 punten. In de praktijk varieerden de scores van 5 tot 19 punten, licht Housmans toe. 'De meeste bedrijven scoorden zo rond de 10 punten. Met het beschikbare beloningsbudget konden we per punt 170 euro uitbetalen aan de akkerbouwers. De gemiddelde uitkering komt uit op ongeveer 2.200 euro per deelnemend bedrijf.'

Uit de resultaten blijkt dat twaalf van de tachtig bedrijven op elke kpi minimaal 1 punt scoren. Er zijn geen bedrijven die minimaal 2 punten scoren op alle kpi's. Onderzoekers van WUR bevestigen in hun analyse dat goed scoren op alle kpi's lastig blijkt. Opvallend is volgens Housmans wel dat 94 procent van de deelnemende bedrijven beter scoort dan het landelijk gemiddelde als het gaat om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

Daarnaast blijkt uit de analyses dat het juist lastig is om punten te halen voor het aandeel rustgewassen en voor gewasdiversiteit.

Grote variatie

De grote variatie in scores en daarmee de geldelijke beloning per bedrijf schrijft Housmans toe aan verschillende bouwplannen, omgevingsfactoren, grondsoorten en bedrijfsvoering. Wat opvalt is dat bedrijven die goed scoren op de kpi's ook een hogere stikstofefficiëntie realiseren. Dat geeft aan dat deze bedrijven minder verliezen hebben van ammoniak naar de lucht en nitraat naar de bodem.

Deelnemers zijn over het algemeen enthousiast over de wijze van belonen voor de duurzaamheidsprestaties, stelt Housmans. 'Het gebruik van de monitor geeft inzicht in waar zij nog milieuwinst kunnen halen. Ook biedt het de mogelijkheid om eigen scores te vergelijken met die van collega's.'

Ook de klankbordgroep is positief, meent Housmans. 'Het is nu belangrijk dat de overheid en de markt blijven aanhaken bij deze mogelijkheid om duurzame ondernemers te waarderen en te belonen.'

Hij hoopt op een vervolg van het project. Wel is het volgens hem gewenst om de systematiek van belonen de komende jaren verder op te schalen en uit te rollen naar regio's waar ook projecten draaien met de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw. 'Provincies tonen interesse in een vervolg en willen aan de slag met de borging van de systematiek.'

In hun conclusie wijzen de WUR-onderzoekers erop dat het belangrijk is om de bedrijfsscores per kpi over een langere periode te volgen. Verder is de huidige set met kpi's nog niet compleet. Met name voor het goed monitoren van de biodiversiteit is uitbreiding nodig. Ook vinden de onderzoekers dat het toekennen van de punten per kpi nog meer kan worden afgestemd op de gewenste milieudoelen en de haalbaarheid in de bedrijfsvoering.