'MKZ-besmetting gaat niet via de lucht'

Naar aanleiding van de MKZ-uitbraak bij buffels in Duitsland en om de kennis bij veehouders en alle betrokkenen in de veesector op te frissen, organiseerden WBvR en Royal GD woensdag 15 januari een webinar. Tot op dit moment is het gebleven bij deze ene uitbraak in Brandenburg op de grens met Berlijn. De dieren in de 1 kilometerzone rond de uitbraak bleken allemaal vrij van de ziekte. Onderzoek in de 3 kilometerzone loopt nog. Net als het onderzoek naar de 3.600 kalveren die in Nederland zijn geïmporteerd.

Dat onderzoek gaat nog even duren. Eerst wordt met een PCR-test in de bloedmonsters gezocht naar het virus. Dat kan snel, maar dan is er nog niet voldoende zekerheid. Vervolgens wordt ook nog gezocht naar antilichamen tegen de ziekte. Dat duurt twee dagen. Nadeel van deze test dat die in circa 3 procent van de gevallen een valspositieve uitslag geeft. Dat wil zeggen dat het erop lijkt dat er antilichamen tegen MKZ worden gevonden, maar het niet zeker is dat dit klopt. Dit vraagt om een uitgebreide hertest. Alles bij elkaar kan het dan wel anderhalve week duren voor er zekerheid is.

Besmetting kan op veel manieren

De verspreiding van MKZ gaat dus niet via de lucht, blijkt uit onderzoek bij WBvR met zieke kalveren en koeien die geen direct contact hadden met hun soortgenoten. Ook al was er veel virusuitscheiding door de zieke dieren, de gezonde dieren in dezelfde ruimte liepen geen MKZ op. Uiteraard werd hierbij strikte biosecurity toegepast, zodat er ook geen indirect contact was.

De overdracht van MKZ kan wel op veel andere manieren gebeuren, door direct contact tussen dieren, maar ook via indirect contact. Denk bij het laatste aan niet goed gereinigde en ontsmette transportmiddelen, ongedierte, kleding of schoeisel, besmet voer of strooisel, sperma, mest, besmet vlees of vleeswaren en mensen die in aanraking zijn geweest met besmette dieren. Een goede hygiëne en biosecurity zijn dus belangrijk.

De uitbraak in Duitsland heeft waarschijnlijk te maken met achtergelaten besmet vlees of vleeswaren, of contact met mensen of besmette kleding of schoeisel van mensen. De buffels liepen in een wandelgebied vlak bij Berlijn.

Dekkers gaf tijdens het webinar in vogelvlucht weer wat er sinds de ontdekking van MKZ eind negentiende eeuw wereldwijd voor ontwikkelingen zijn rondom deze besmettelijke virusziekte. Kort na de eerste ontdekking werd al duidelijk dat het niet om een bacterie ging, maar dat het om een virus ging werd pas later bekend. Runderen en varkens waren gevoelig voor de ziekte, maar bijvoorbeeld honden en katten niet. Voor de besmetting van evenhoevigen is maar een lage dosis nodig. De ziektekiem was goed te doden door verhitting en dieren waren na besmetting immuun.

De ziekte greep begin vorige eeuw flink om zich heen. Voor de oorlog waren er in Nederland zo'n 100.000 MKZ-uitbraken. Met veel dierenleed tot gevolg en een grote impact op de bedrijven. Uiteindelijk bleek dat het mogelijk is een vaccin tegen het virus te maken.

Door de inzet van dit vaccin sinds de jaren vijftig daalden de MKZ-uitbraken die begonnen in Nederland tot nul. En doordat ook in andere Europese landen werd overgegaan tot vaccinatie, daalde het totaalaantal uitbraken verder. De laatste uitbraak in Nederland was in 1983/1984 tot die door import in 2001.

Geen relatie met veedichtheid

De veedichtheid van Nederland heeft volgens Dekker dan ook geen relatie met het aantal MKZ-uitbraken. Voor de oorlog hadden we veel minder vee, maar wel veel uitbraken. Momenteel zijn er veel meer dieren en zijn er in Nederland normaal gesproken geen uitbraken meer, ook al wordt hier niet gevaccineerd.

Door het op uitgebreide schaal vaccineren in Europa verdwenen de MKZ-typen die daar rondwaarden. Europa kon hierdoor in 1992 stoppen met vaccineren en overgaan tot de methode van 'stamping out' bij een uitbraak, in combinatie met noodvaccinatie. Doorgaan met vaccineren had volgens Dekker ook geen zin omdat in de rest van de wereld veel varianten van het MKZ-virus aanwezig zijn. 'Het is ondoenlijk om tegen al die verschillende typen en subtypen te vaccineren.

In Europa was de laatste grote uitbraak in 2001 in het Verenigd Koninkrijk en daarna dus ook in Nederland. De laatste MKZ-uitbraak in Europa was in 2011 in Bulgarije. Wereldwijd blijft MKZ rondgaan en in veel gebieden in Azië en Afrika is het virus endemisch. Noord-Amerika is vrij en Zuid-Amerika grotendeels, dankzij vaccinatie.

De verschillende MKZ-types en subtypes blijven zich verspreiden. Zo zijn er in Noord Afrika introducties vanuit West-Afrika en zijn MKZ-varianten vanuit Venezuela in Egypte terechtgekomen. En ook in Turkije, dat niet vrij is van MKZ, komen er types bij. Het beeld in de wereld is actief.

Nadeel noodvaccinatie

Nadeel van zo'n noodvaccinatie die bij een uitbraak in Europa mag worden toegepast, is dat het lang kan duren voordat een land weer de officiële status van MKZ-vrij zonder vaccinatie terugkrijgt. 'Na de aanpassing van de Europese wetgeving hierover krijgt een land deze status pas terug als alle gevaccineerde dieren dood zijn', zegt Dekkers.

Bij het vaccineren van koeien kan dit dus lang duren en om sneller de status vrij te krijgen, zullen die dieren alsnog moeten worden geslacht. Bij de MKZ-uitbraak in 2001 zijn ook alle dieren die een noodvaccinatie kregen uiteindelijk geruimd.

Ziektebeelden verschillen

Om het geheugen over de MKZ-verschijnselen op te frissen, liet Europees rundveespecialist Emma Strous van Royal GD beelden zien van de ziekteverschijnselen. Dat begint met blaasjes op bijvoorbeeld de tong en tandeloze mondrand bij runderen en ook in de tussenklauwspleet. Die blaasjes barsten en de hele tongepitheel of huid valt eraf. Ook op de uier en spenen kunnen blaasjes en huidbeschadigingen optreden. De dieren hebben koorts, speekselen en 'chompen'. Dat laatste betekent dat ze lusteloos malen met de kaken. Bij koeien is de melkproductiedaling bij meerdere dieren tegelijk ook opvallend.

Varkens hebben minder last van de beschadigingen in de mond maar meer bij de klauwen, waardoor ze niet willen lopen. Ontschoening van de klauwen komt voor. De varkens hebben ook koorts en willen niet eten. Jonge biggen kunnen overlijden door een ontsteking van de hartspier en dat geldt ook voor andere jonge dieren als kalveren en lammeren.

Bij de schapen en geiten zijn de verschijnselen minder duidelijk, al hebben ze wel blaren en beschadigingen in de bek. Kreupelheid komen voor, maar er moet dan wel worden gekeken of dit door MKZ komt of dat het een andere oorzaak heeft, zoals blauwtong. Bij melkgeiten en -schapen is er wel een duidelijke productiedaling. Sterfte bij jonge lammeren is ook een verschijnsel.

Andere ziekteverwekkers

Bij alle dieren is het van belang om te kijken welke andere ziekteverwekkers vergelijkbare verschijnselen geven. Bij runderen en schapen kan het blauwtong zijn. Bij die dieren zijn er bij blauwtong maar enkele tegelijk die koorts hebben. Blauwtong veroorzaakt daarbij oedeem en beschadigingen op de neusspiegel en niet op de tandeloze randen.

Schapen hebben ook nog verschijnselen die op MKZ kunnen lijken door ecthyma en rotkreupel. Bij verschijnselen is het volgens Strous altijd noodzakelijk om te kijken of er niet meer dan één oorzaak kan zijn. Bij varkens kunnen onder meer blaasjesziekte, vesiculaire stomatitis (vs) en seneca valley virus (svv) vergelijkbare verschijnselen geven.

Aangevoerd dieren in quarantaine

Om insleep van MKZ te voorkomen zijn volgens Strous een aantal maatregelen noodzakelijk. Ze raadt aan dieren na aanvoer een tijd in quarantaine te houden. Bezoekers mogen alleen naar binnen als dat noodzakelijk is en dan het liefst na douchen of minimaal na goed handen wassen. En altijd in schone bedrijfskleding en schoon schoeisel.

Bestrijding van ongedierte is van belang, net als een goede reiniging en ontsmetting van eigen transportmiddelen en de kadaverplaats en opslag. Transportmiddelen bij aan- en afvoer van dieren moeten sowieso altijd goed worden gereinigd en ontsmet. Voor transportmiddelen die uit Duitsland komen en andere landen waar Afrikaanse varkenspest heerst, zoals Polen, is een tweede reiniging en ontsmetting al meerdere jaren verplicht.