Mestbeleid zorgt voor 'trendbreuk' naar schoner water

Het PBL maakte op verzoek van de Tweede Kamer een analyse van recente studies naar de waterkwaliteit. Het rapport Effecten wijzigingen Meststoffenwet is woensdag door Landbouwminister Femke Wiersma naar de Tweede Kamer gestuurd.

Een belangrijke wijziging in de Meststoffenwet die in november 2024 inging is het afromen van fosfaat-, varkens-, en pluimveerechten in de veehouderij bij het overdragen aan een collega-ondernemer. Het is een van de maatregelen die Wiersma moest nemen omdat Nederland de derogatie verliest.

Klein effect afromen

Het afromen alleen heeft echter maar een klein positief effect op de waterkwaliteit, omdat het de mestproductie slechts beperkt verkleind. Ook als daarbij de daling van de mestproductie door de opkoopregelingen wordt opgeteld, is dat nog steeds niet genoeg om een overschrijding van het fosfaatplafond te voorkomen. Niet voldoen aan die norm kan de Brusselse goedkeuring voor nieuwe steunmaatregelen – zoals een beëindigingsregeling – onder druk zetten, aldus het planbureau.

Ondanks die constatering spreekt het PBL wel van een 'trendbreuk' in het verbeteren van de waterkwaliteit. De analyse wijst op de optelsom van alle maatregelen. Boeren mogen minder mest uitrijden en in specifieke gebieden zijn de mestregels verder aangescherpt.

Deze maatregelen hebben grote financiële gevolgen voor boeren, maar ook een aanzienlijk positief effect op de waterkwaliteit en uitstoot van ammoniak (stikstof) en broeikasgassen uit de landbouw. Het PBL verwacht dat het nitraatgehalte in het grondwater zodanig daalt, dat in veel gebieden gemiddeld aan het doel kan worden voldaan. Maar in delen van Brabant en Limburg zal dat nog niet het geval zijn.

Specifiek beleid is kosteneffectief

Ook de kwaliteit van oppervlaktewater verbetert, maar er blijven oppervlaktewaterlichamen die niet aan de nutriëntennormen voldoen. Om de waterkwaliteit verder te verbeteren zal vooral op zandgronden en langs wateren nog aanvullend beleid nodig zijn. Het kan volgens het planbureau kosteneffectief zijn de mestregelgeving steeds meer toe te spitsen op specifieke gebieden.

Het mestbeleid wordt dan wel complexer en in sommige gebieden zeer strikt. Daarom kan ook een aanpak via het ruimtelijk beleid helpen, zoals bijvoorbeeld in beekdalen of grondwaterbeschermingsgebieden. Hiermee kunnen gelijktijdig ook andere probleemstoffen in het water worden aangepakt. Dit vraagt wel ruimtelijke keuzes, de inzet van instrumenten uit de Omgevingswet en ook een actiever grondbeleid om op probleemlocaties ander grondgebruik te realiseren.