Boeren en tuinders steeds vatbaarder voor criminelen

'De overheid moet meer aandacht hebben voor de leefbaarheid op het platteland', zegt agrarisch coach Marieke Kersten. Zij kent vanuit haar werk weliswaar weinig gevallen van boeren die zich met criminaliteit inlaten, maar spreekt wel geregeld ondernemers die in de put zitten. 'En dan worden mensen steeds machtelozer. Er is een groep boeren die zich slachtoffer voelt van regelgeving en overheidsbeleid.'

De cijfers liegen er niet om. Een op de acht Limburgse boeren is weleens benaderd door criminelen met het verzoek om een loods, schuur of kas te verhuren, zo bleek in oktober uit een flitspeiling van belangenbehartiger LLTB.

Twee maanden eerder bleek uit een vergelijkbare enquête onder LTO Noord-leden dat ruim een op de tien boeren weleens zo'n voorstel heeft gehad, en bij een onderzoek van ZLTO uit 2020 betrof dit zelfs een op de vijf boeren. De cijfers geven een duidelijk signaal af over de druk die criminele netwerken op het agrarisch buitengebied uitoefenen.

Daar komt nog het grote aantal inbraken en diefstallen bij. Onder de LLTB-leden geeft 67 procent aan weleens slachtoffer te zijn geweest van inbraak of diefstal. Onder de boeren in het gebied van LTO Noord is 39 procent slachtoffer geweest van diefstal, 42 procent van inbraak. De buit varieert van gps-systemen tot trekkers en gereedschap.

De grootste zorgen bestaan echter over drugscriminaliteit. 55 procent van de Limburgse boeren heeft weleens verdachte situaties waargenomen, in het noorden van het land is dat 44 procent.

Water aan de lippen

De meeste boeren zijn weerbaar, concludeert Femke van de Plas, vertrouwenspersoon Veilig Buitengebied bij ZLTO en LLTB. Zij laten zich niet verleiden door 'snel' geld. Tegelijkertijd zijn veel boeren kwetsbaar, doordat het water ze aan de lippen staat. Dat, in combinatie met leegstaande kassen, stallen en schuren, een grote mate van anonimiteit en een lage meldingsbereidheid, maken het buitengebied aantrekkelijk voor criminelen.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid herkent het beeld dat uit de enquêtes naar voren komt. 'Dit is helaas geen nieuw fenomeen en komt in alle regio's in Nederland voor. De berichtgeving komt overeen met het beeld dat de minister heeft over de problematiek', zegt een woordvoerder van het ministerie.

Of boeren en tuinders daadwerkelijk vaker worden benaderd door criminelen, durft de woordvoerder niet te zeggen. 'In het 'Nationaal overzicht drugslocaties 2023' is te zien dat in dat jaar de politie aanzienlijk meer productielocaties van synthetische drugs, heroïne en cocaïne ontmantelde dan in de jaren ervoor. Maar of er sprake is van een stijgende trend met betrekking tot het benaderen van boeren kan op basis van deze cijfers niet worden gesteld.'

Het aantal wijkagenten in het buitengebied is klein, de afstand tot politiebureaus groot. Het ministerie stelt dat er toch 'veel' aandacht is voor criminaliteit op het platteland. Of het voldoende is, blijft in het midden. 'Het is aan het lokale gezag om afspraken te maken met de politie over de inzet van capaciteit. Zij maakt de afweging in hoeverre capaciteit hiervoor wordt ingezet. Daarmee is ook geen direct antwoord te geven op de vraag hoeveel capaciteit beschikbaar is en daadwerkelijk wordt ingezet.'

'Melden, melden en melden, ook anoniem, dat is echt heel belangrijk. Laat je onderbuikgevoel spreken. Als iets niet goed voelt, dan is dit ook vaak zo', zo zei burgemeester Pieter Heiliegers van gemeente Uithoorn onlangs op een bijeenkomst van het initiatief Weerbare Sierteeltsector.

Lage meldingsbereidheid

Maar dat melden, dat is en blijft een aandachtspunt. Dat erkent het ministerie van Justitie en Veiligheid ook: de meldingsbereidheid onder boeren is laag. Er lopen dan ook diverse initiatieven om dat te verbeteren. 'Preventieve actiedagen, weerbaarheidstrainingen, veiligheidsscans op het erf, politiespreekuren in het buitengebied, boerenlunches met wijkagenten, e-learnings en voorlichtingsbijeenkomsten', somt de woordvoerder op. 'Doorlopend wordt bepaald welke vormen aansluiten bij de vraag vanuit de boeren.'

Om ondernemers weerbaarder te maken, bestaat vanuit de overheid het Actieprogramma Veilig Ondernemen 2023-2026. Onderdeel daarvan is het instrument Veilig Buitengebied, een publiek-privaat netwerk dat ondernemers en bewoners van het buitengebied helpt zich te weren tegen ondermijnende criminaliteit en het herkennen ervan. Ook zijn er bij ZLTO, LLTB en LTO Noord vertrouwenspersonen aangesteld, die boeren helpen als zij een vermoeden hebben van criminaliteit.

Agrarisch coach Marieke Kersten begeleidt met name in het zuidoostelijke deel van Nederland talloze boeren die deelnemen aan een stoppersregeling of die hun bedrijf op een andere manier willen of moeten herbestemmen. Met name boeren die moeten stoppen vanwege gezondheidsklachten, financiële problemen of het ontbreken van een opvolger, maar die niet in aanmerking komen voor een van de stoppersregelingen, kunnen volgens haar een risicogroep vormen.

'Ondernemers die meedoen aan een regeling moeten vaak binnen een bepaalde tijd hun dieren weg doen en stallen laten slopen om in aanmerking te komen voor subsidies. Maar boeren en tuinders die in de wachtkamer zitten of ze überhaupt mogen deelnemen of mogen herbestemmen, zijn kwetsbaar', stelt Kersten. 'Vaak zijn dit bedrijven die al geen investeringen meer doen, aangezien ze toch willen stoppen of hun milieuvergunning al kwijt zijn. Maar ondertussen lopen de lasten wel gewoon door.'

Vergunningverlening

De crux ligt volgens Kersten bij de transitie van bestemmingsplan naar omgevingsplan, vanuit de nieuwe Omgevingswet. 'Sowieso ontbreekt de capaciteit bij gemeenten om alle aanvragen tijdig te verwerken. Maar er zit ook een enorme angst bij ambtenaren. Ze verschuilen zich achter een ander. Gemeenten wijzen naar provincies, die verwijzen naar het Rijk, en ondertussen durft niemand een besluit te nemen. De angst voor rechtszaken is groot. Iedereen wil verandering in het landelijk gebied, maar we krijgen het met z'n allen niet voor elkaar.'

Kersten denkt dat de gevoeligheid van de landbouwsector voor ondermijning een stuk verkleind wordt als overheden hun vergunningverlening beter op orde zouden hebben. Ze noemt voorbeelden van ondernemers die volledig klem komen te zitten in het proces van herbestemming. 'Los nog van het financiële aspect is het mentale stuk belangrijk. Als je constant in onzekerheid zit, soms jaren, dan vreet dat aan je.'

Vertrouwenspersoon Gaby de Ruiter van LTO Noord herkent dat beeld. 'Boeren zijn over het algemeen hardwerkende mensen die niet snel opgeven en hart hebben voor hun bedrijf en dieren. En die bereid zijn om te zoeken naar mogelijkheden om in noodzakelijke veranderingen mee te gaan. Tegelijkertijd gaat het veelal heel duidelijk om mensen die – mede door de vele ontwikkelingen die op hen afkomen – kwetsbaar zijn. Kwetsbaarheid die nadrukkelijk breder is dan kwetsbaarheid voor ondermijning.'

Kersten pleit voor een ruimer beleid, waarbinnen maatwerk meer mogelijk moet worden. 'In het kader van banen en welvaart is het belangrijk dat ondernemers ruimte hebben. Er is te weinig aandacht voor ondernemers en woningbouw, en dus de leefbaarheid, op het platteland. Agrarisch ondernemers en bedrijven rondom de boer zijn heel belangrijk voor die leefbaarheid. Zij zijn het die van oudsher het verenigingsleven sponsoren en die evenementen helpen organiseren. Wanneer dat wegvalt, krijg je echt verloedering van het platteland.'