Van weiland naar water in één dag

Vanuit de lucht gezien lijkt het alsof een oude kasteel- of stadsgracht door het landschap slingert. Wie een beetje heeft opgelet op de middelbare school ziet de resten van verdedigingswerken voor zich. In werkelijkheid is het de spiksplinternieuwe piekwaterberging van het hoogheemraadschap van Rijnland, die donderdag 7 november voor het eerst werd getest.

De piekwaterberging ligt in de Haarlemmermeer. Twintig jaar geleden is begonnen aan het project, zegt Aad Straathof. 'Deze berging kwam in 2004 voor het eerst op de bestuurstafel van het hoogheemraadschap', herinnert hij zich. 'In die tijd was ik dagelijks bestuurslid. Ik heb het krediet geregeld voor de aankoop van de benodigde grond.'

Het verzorgingsgebied van Rijnland kent een oppervlakte van 110.000 hectare, waar 1,4 miljoen mensen wonen. De polders in het gebied liggen zo'n 4 meter onder het Normaal Amsterdams Peil (NAP). De Haarlemmermeerpolder is het diepst, tot 6 meter onder NAP. 'Met alle waarde die wordt gecreëerd in die polders kun je begrijpen wat de risico's zijn', zegt Straathof.

Traditioneel wordt een grote waterdreiging opgelost door grotere gemalen die meer water kunnen verzetten. Dat is niet de slimste manier om de druk van het watersysteem te halen, vonden ze in Leiden, in het hoofdkantoor van het hoogheemraadschap. Daar vinden ze het slimmer om het water af en toe de ruimte te geven in een gecontroleerd gebied, waar het weer uit weggepompt kan worden. Dat is de piekberging, 67 hectare groot, circa 2,5 meter hoog met ruimte voor 1 miljoen kubieke meter water.

Koeien en schapen

Als de berging niet wordt gebruikt, lopen er koeien en schapen op. De grond is verpacht aan een boer die weet dat hij het land af en toe moet ontruimen. 'Wij hebben goed beheer, de boer heeft een sympathieke pachtprijs', omschrijft Straathof de overeenkomst. Als het sein wordt gegeven dat de sluizen opengaan, heeft de boer vier uur om zijn dieren weg te krijgen. Dat moet makkelijk kunnen, zegt Straathof, die zelf ook veehouder is.

Donderdag 7 november was de dag dat na zeventien jaar voorbereiden en drie jaar graven de piekberging voor het eerst gevuld zou worden met water. Het was de test van de aannemers die konden bewijzen dat zij hun werk goed hadden gedaan. Maar ook Straathof was gespannen. 'Wij kunnen in een dag tijd de berging vullen met 1 miljoen kubieke meter water via twee openingen. Per minuut kan er 1.000 kuub water door. Die hoeveelheid kun je vergelijken met de grootte van een gemiddelde mestsilo. Ik vind dat best heftig.'

Zou het kolkende water zich houden aan de plannen en berekeningen van de tekentafel, of wordt het een wildwaterbaan?, beschrijft Straathof zijn gevoelens met half-serieuze overdrijving. 'Komen er losgerukte woonboten naar mij toe drijven op de heftige stroming?' Dat de test via een livestream te volgen was, maakte de spanning misschien nog groter.

Het water kolkte door de inlaat en stroomde over de 67 hectare grasland van de piekberging. Eerst over een bestraat deel en dan het omdijkte gras op. 'Wat we aan onverwachts zagen, was geen drama', weet Straathof inmiddels. 'De grond was minder vlak dan in theorie. Bij de bouw was dat wel zo, dus het heeft zich waarschijnlijk ongelijk gezet. Dat is niet erg, we hebben nu gezien hoe dat gaat.'

Naar schatting wordt de berging eens in de vijftien jaar gebruikt. Althans, zo was het in 2004 uitgerekend. 'Volgend jaar komen we met een nieuwe visie, gebaseerd op recente cijfers', licht Straathof toe. 'Ik sluit niet uit dat daaruit blijkt dat de piekberging door klimaatverandering en extreem weer eens in de zeven jaar onder water gezet moet worden. En misschien moet er nog wel een schepje bovenop.'

Dijken verhogen

De hoogheemraad vertelt dat het maar zo kan zijn dat op basis van de nieuwe cijfers een gesprek met omwonenden moet worden aangegaan om te vertellen dat het onvermijdelijk is om de dijken hoger te maken dan eerder afgesproken. De dijken zijn nu zo laag als mogelijk gehouden, zodat het zicht niet wordt versperd door wat Straathof met humor 'een Alpenlandschap' noemt.

Met de test achter de rug en misschien een aanpassing voor de boeg is het tijd om te reflecteren. 'Weinig mensen zien wat wij doen', verklaart hij. 'Maar wij doen best stoere dingen. Zo moeten we ons wapenen tegen klimaatverandering.'

Ook geeft hij aan dat het drinkwater schoonhouden steeds moeilijker wordt. 'Er zitten steeds meer medicijnresten in het afvalwater dat er weer uit moet. Wij gaan de tarieven in de komende bestuursperiode van vier jaar daarom met 50 procent verhogen. Daar ben ik niet trots op, maar het is nodig om al onze taken goed uit te kunnen voeren.'

De belangrijkste les die hij geleerd heeft van het project? 'De doorlooptijd van dit soort projecten moet veel korter. Dat gaat over het krijgen van geld en het regelen van zaken rond ruimtelijke ordening. Wij krijgen van de natuur steeds minder tijd om ons tegen haar te wapenen.'