'Phytophthora is veredelaars van aardappelen voorlopig te snel af'

Voor het programma Focus op NPO Radio 1 gaf Geert Kessel, onderzoeker gewasgezondheid bij Wageningen University & Research Open Teelten, onlangs samen met zijn collega Jack Vossen uitleg over phytophthora in aardappelen. Hij vertelde dat in 2023 de heftigste uitbraak was in zijn dertigjarige loopbaan als onderzoeker en hoe aardappeltelers vorig jaar alle zeilen moesten bijzetten om de aantastingen enigszins te beheersen.

Enkelvoudig resistente rassen kunnen eigenlijk alleen gangbaar worden geteeld

Geert Kessel, onderzoeker gewasgezondheid bij Wageningen University & Research Open Teelten

'Met de Taskforce Phytophthora is een strategie ontwikkeld om door afwisselen en combineren van de beschikbare fungiciden phytophthora zo goed mogelijk de baas te kunnen. Vorig jaar was de druk zo hoog dat aardappeltelers soms wel vijftien tot twintig keer moesten spuiten. Die aanpak is voor nu noodzakelijk, maar op de lange termijn niet houdbaar. Daarom moeten we naar een beheersingsstrategie waarbij resistente rassen een bepalende rol spelen', meldt Kessel.

Waarom zijn resistente rassen zo belangrijk?

'Het idee van Integrated Crop Management is extra preventieve laagjes in gewassen aanbrengen om de weerbaarheid tegen ziekten en plagen te versterken. Voor phytophthora is de teelt van resistente aardappelrassen een belangrijke laag.

'In de gangbare teelt lukt het met een resistent ras om 50 tot 90 procent te besparen op het middelengebruik tegen phytophthora. Dat is van belang om minder afhankelijk te zijn van chemische gewasbescherming en om voldoende reductie op de milieubelasting te realiseren. Naar schatting 50 procent van het middelengebruik van akkerbouwers komt voor rekening van de bestrijding van phytophthora in aardappelen.'

Hoe werkt deze resistentie?

'De resistentiegenen of R-genen zorgen ervoor dat aangetaste cellen in het aardappelgewas direct afsterven. Het is vergelijkbaar met de strategie van de verschroeide aarde. Phytophthora heeft levend aardappelweefsel nodig om zich te kunnen ontwikkelen. De R-genen herkennen bepaalde eiwitten van de ziekteverwekker. Daardoor wordt een overgevoeligheidsreactie in de plant geactiveerd. Dit zorgt ervoor dat geïnfecteerde cellen afsterven. Dat uit zich in de vorming van kleine necrotische plekjes op het blad.'

Hoeveel resistentiebronnen zijn er?

'Er zijn zo'n twintig R-genen bekend met een vergelijkbare werking. Op basis van het exacte phytophthora-eiwit dat wordt herkend, zijn deze genen in zes of zeven groepen in te delen. Een eerste set van R-genen afkomstig uit de wilde aardappelsoort Solanum demissum werd in de vorige eeuw geïntroduceerd. Alle destijds veredelde resistente rassen zijn al doorbroken door phytophthora.

'Veredelaars werken nu met de resterende R-genen uit Solanum demissum plus een relatief nieuwe set R-genen afkomstig uit andere wilde Solanum-soorten. Deze set is niet nogmaals zomaar te vervangen. Daarop moeten we dus zuinig zijn. Phytophthora veredelt zichzelf sneller dan wij aardappelen kunnen veredelen en is veredelaars daarmee voorlopig te snel af. Natuurlijke mutaties die resistenties omzeilen, overleven in het veld en kunnen zich snel vermeerderen. Zo ontstaan nieuwe ongevoelige stammen ofwel fysio's van phytophthora.'

Wat is de beste strategie om te zorgen dat resistenties behouden blijven?

'Dat is vooral door preventief te zorgen dat een aardappelgewas niet ziek wordt. Eventuele mutaties van phytophthora krijgen hierdoor geen kans om zich verder te ontwikkelen. Gangbaar kunnen telers van resistente rassen een eerste bespuiting uitstellen totdat in hun regio in vatbare rassen de eerste aantastingen zijn gevonden.

'Biotelers hebben geen preventieve opties en moeten acuut ingrijpen bij aantastingen van phytophthora. Ingrijpen betekent verwijderen van aangetast blad door plaatsspecifiek branden of een volledig gewas afbranden. De beste strategie is echt een nultolerantie. Wettelijke normen zijn in dit kader volgens mij niet streng genoeg. Ons advies is intensief monitoren. Voor het optimaal timen van de veldinspecties kunnen biotelers vanaf komend jaar gebruikmaken van een biobeslissingsondersteunend systeem.'

Hoe bepalen telers welk resistent ras het best past bij hun situatie?

'Kiezen op basis van de aanwezige variant van phytophthora is lastig. Niet elk jaar is gelijk. Nu zien we bijvoorbeeld een terugval van fysio EU 43 en blijkt fysio EU 46 stabiel. Resistentiecijfers zeggen dus niet alles. In de praktijk wordt de keuze vooral gebaseerd op de afzetmogelijkheden van de rassen.'

Waarom is stapeling van R-genen de beste oplossing?

'Twee resistentiegenen herkennen twee verschillende eiwitten van phytophthora. Er zijn dus twee opties voor het aanschakelen van de afweerreactie. Ook als een phytophthora-mutant een van beide R-genen kan ontwijken, wordt het andere eiwit nog steeds herkend en is de plant nog steeds resistent. Er is dan minder kans op doorbraak.

'De manier waarop we nu omgaan met de enkelvoudige resistenties maakt de meerwaarde van gestapelde R-genen minder groot. Op de demovelden met robuuste aardappelen vinden we nu al fysio's van phytophthora die dubbele of zelfs drievoudige resistenties doorbreken. Dit moet een alarmsignaal zijn en is een aanwijzing dat we niet goed omgaan met de resistenties.'

Hoe moet het dan wel?

'Enkelvoudige resistente rassen kunnen eigenlijk alleen gangbaar worden geteeld. Zij hebben de chemie nog steeds nodig als extra bestrijdingspartner. Voor biotelers betekent het dat ze zouden moeten wachten tot voldoende aardappelrassen met gestapelde resistentie beschikbaar zijn.

'Als we de resistenties niet voldoende ondersteunen, dan maken we phytophthora alleen maar sterker en wordt de ziekte nog moeilijker beheersbaar. Zoals we resistente rassen nu gebruiken, spelen we met de toekomst van de aardappelteelt in Nederland.'