Voedselbossen kennen nog veel onzekerheden

Ingeklemd tussen de Brabantse steden Veghel en Boxtel, aan de rand van natuurgebied Wijboschbroek ligt Voedselbos Schijndel. Schijndel telt nog geen 24.000 inwoners. Toch kent dit Brabantse dorp met 20 hectare het grootste productievoedselbos van Europa.

Vijf jaar geleden is het bos gefaseerd aangeplant door stichting Voedselbosbouw Nederland. Die had toen al een aantal kleinere, meer experimentele voedselbossen in Nederland gerealiseerd, met veelbelovende resultaten.

Jonge aanplant

Het voedselbos in Schijndel ligt tussen strak aangelegde akker- en maisvelden. De wind en najaarszon spelen met de jonge aanplant. Het lijkt een wanordelijk geheel, maar niets is minder waar.

Hier is over nagedacht, weten vicevoorzitter Stijn Heijs van stichting Voedselbosbouw Nederland en Marente Lokin, docent-onderzoeker bij HAS green academy in Den Bosch. Een voedselbos is geen bos en lijkt niet op de landbouw zoals we die nu kennen. Toch heeft het van allebei iets weg.

Heijs: 'Een voedselbos is een landbouwmethode voor de productie van voedsel dat door de mens is ontworpen. Daarbij worden uiteenlopende meerjarige bomen, struiken en kruiden aangeplant. Er zijn voedselbossen met wel 350 verschillende soorten, Schijndel telt er zo'n 65.'

Windsingels

Die verscheidenheid is duidelijk te zien, als je je blik over het voedselbos laat dwalen. Niets oogt hetzelfde. Maar als je goed kijkt, zie je dat de percelen in vakken van pakweg een hectare zijn verdeeld met windsingels eromheen. Daarbinnen staat het productieplantgoed in rijen van dezelfde soort om het plukken makkelijker te maken.

'Een voedselbos kent geen externe inputs. Dat betekent dat we niet bemesten, niet bewateren, niet spuiten, niet schoffelen of eggen, we doen helemaal niets. Het voedselbos functioneert op basis van de ecologische principes van een natuurlijk bos. De natuur doet haar werk', vervolgt de vicevoorzitter.

'Zo zorgen dieren en insecten voor plaagbestrijding en bestuiving van bloemen, zorgen stikstofbindende bomen en bladval voor een natuurlijke bemesting van de bodem en voorzien mycorrhizale schimmels plantenwortels van mineralen en vocht.'

Dat klinkt simpel. Toch gaat het niet vanzelf, constateert Lokin. De ontwikkeling van een voedselbos is sterk afhankelijk van de geschiedenis van de bodem. 'Voordat we in Schijndel begonnen, was dit jarenlang een maisperceel. In ons onderzoek zien we dat de bodemontwikkeling van het voedselbos langzaam gaat', zegt de docent-onderzoeker.

'De opbouw van organische stof heeft tijd nodig, net als het watervasthoudend vermogen en een gezonde mineralenhuishouding. Daar kunnen jonge bomen in de eerste, kwetsbare fase veel last van hebben. Het is dus afwachten of het lukt om op deze zandgrond een hoge productie van fruit en noten te halen. In ieder geval duurt het onder deze omstandigheden minstens tien jaar voordat een voedselbos volop in productie komt.'

Businessplan

Om een goede boterham te kunnen verdienen met een voedselbos, begin je net als elk ander bedrijf met een businessplan en een verdienmodel. Van belang zijn de afzet en de afzetpartijen. Zijn die in beeld, dan bepaal je aan de hand daarvan wat je in je voedselbos wilt laten groeien. Voedselbos Schijndel werkt samen met bedrijfscateraar Vitam en Dille & Kamille, een retailer in huis-, tuin- en keukenartikelen met een duurzaam oogmerk.

In Schijndel is gekozen voor een breed palet aan inheemse en uitheemse soorten, maar wel wat gangbaar. Denk aan de walnoot, hazelnoot, amandelnoot, kweeperen, pruimen en een hele serie bessen: rode, zwarte en blauwe bessen bijvoorbeeld, en de kruisbes, maar ook minder bekende soorten zoals de jostabes en de kiwibes, die in ons klimaat prima groeien. Onlangs heeft Vitam van de eerste 15 kilo kweeperen een chutney gemaakt.

Straks is oogsten het hele jaar door mogelijk. Dat weten Heijs en Lokin met een grote mate van zekerheid. 'Niet elk jaar evenveel van alle soorten, want dat is van veel factoren afhankelijk, maar het risico op een tegenvallende oogst is veel kleiner in een polycultuur', zegt Lokin.

Risicospreiding

'Een voedselbos is in zekere zin een vorm van risicospreiding. Daarmee creëer je een stuk bedrijfszekerheid voor de lange termijn. Zeker naarmate het klimaat steeds onvoorspelbaarder wordt', benadrukt de docent-onderzoeker.

Heijs haakt daarop in en stelt dat een volgroeid voedselbos veel robuuster is tegen weersextremen dan de reguliere landbouw. 'De bodem is er net een spons. Dat komt omdat het bossysteem organischestofgehalte opbouwt in de bodem.'

Vochtvasthoudend vermogen

De vicevoorzitter vervolgt: '1 procent organische stof op een hectare heeft een vochtvasthoudend vermogen van 170.000 liter. In een periode van tien jaar kan dat oplopen tot 1 miljoen liter water. Dat betekent dat in het voedselbos de planten zich in droge jaren ook verder ontwikkelen en in productie blijven.'

Toch zijn er volgens Lokin nog veel onzekerheden. 'Er zijn al meerdere kleinschalige, succesvolle voedselbosinitiatieven, maar we weten nog niet hoe een bos als grootschalig landbouwsysteem gaat functioneren en of de voedselbosgewassen in Schijndel gezond door de eerste, kwetsbare fase heen komen. Daarom blijft de HAS de komende jaren onderzoek doen naar de verdienmodellen en de natuurlijke ontwikkeling van het voedselbos.'