Nieuw perspectief voor koolzaad als rustgewas op Nederlandse akkers

Nieuwe ontwikkelingen in de akkerbouw zijn aanleiding voor zaadfirma Limagrain om de koolzaadteelt in Nederland extra aandacht te geven. Volgens productmanager Martijn van Overveld is winterkoolzaad een geschikt vanggewas dat vroeg ruimt. Het traditionele kleigewas zou met de rustgewasverplichting ook op zand een mogelijke kandidaat zijn.

Op het bedrijf van Geert Lindenhols in het Drentse Zuidwolde gaf Van Overveld samen met deze teler en collega's van Limagrain uitleg over de mogelijkheden.

Bietencysteaaltjes

Een argument tegen koolzaad in een bouwplan met suikerbieten is de mogelijke vermeerdering van bietencysteaaltjes (bca's). Van Overveld zegt dat er te weinig temperatuursom is tot de oogst van winterkoolzaad om dat probleem werkelijk op te bouwen: 'Bca's hebben 465 graaddagen boven de 8 graden nodig. Winterkoolzaad is zo vroeg weg dat dit geen probleem is. Bovendien kun je erna een resistente bladrammenas zaaien.'

De productmanager noemt koolzaad als rustgewas in een bouwplan met aardappelen een 'goed fundament voor het verdienmodel'. De organische stof en het bodemleven die de teelt brengt, is goed, maar er is een ander voordeel: ritnaaldenonderdrukking. Wie kwalitatief goede aardappelen op lichte grond wil, zou met koolzaad minder larven van de kniptor hebben. 'De kniptor legt liever elders eitjes dan in koolzaad.'

Kniptorren en hun larven profiteren van veranderingen in klimaat en teelt. 'De winter is een maand korter geworden. Dat stimuleert ze. Telers hebben aan de andere kant minder middelen. Middelen die tegen ritnaalden werken, moeten volgens de overheid worden vervangen door duurzamere chemie of groene middelen. De einddatum daarvoor is 2030 en dat is in de akkerbouw maar net een rotatie', zegt Van Overveld.

'Bovendien moet je bij ritnaalden vanwege hun levenscyclus drie jaar vooruitkijken. Andere voordelen voor de ritnaalden zijn niet-kerende grondbewerking en het jaarrond bedekt houden van grond.'

Bestrijding ritnaalden

Koolzaad kan deel uitmaken van de geïntegreerde bestrijding van ritnaalden met als strategie dat voorkomen beter is dan bestrijden. Afnemers willen telers gaan belonen voor regeneratieve vormen van landbouw, landbouw die bodem en biodiversiteit vergroot. Ook verpachters zouden de koolzaadteelt kunnen stimuleren in de vorm van een korting op de pachtprijs, vindt Van Overveld.

Het Nationaal Groeifonds steekt miljoenen euro's in regeneratieve landbouw. Dat kan behalve van bouwplankeuzes ook samengaan met lager mestgebruik. 'Wij hebben rassen ontwikkeld die bij een lagere stikstofgift dezelfde opbrengst leveren. Stikstofefficiëntie van koolzaad geeft telers de mogelijkheid te schuiven met de stikstof. Dat zorgt voor meer aanvoerruimte in andere gewassen', zegt de productmanager.

Betere genetische eigenschappen

De opbrengst en betrouwbaarheid van koolzaadrassen zijn verhoogd door betere genetische eigenschappen. Veredelaars maakten de rassen beter bestand tegen knolvoet, tegen vergelingsvirus en zaadverliezen zijn lager door een betere hauwvastheid. Dat laatste betekent dat de zaden beter vast zitten in de hauwen, de zaaddoosjes. Dan heb je bij de oogst minder verliezen en minder opslagplanten na de teelt.

Het is verstandig om na de oogst even te wachten op de opkomst van de toch nog gevallen zaden en daar een onkruidbestrijding op toe te passen, adviseert Van Overveld.

Grootste ras in Europa is Ambassador. Aviron en Austin zijn andere Limagrain-rassen. Limagrain heeft in Nederland 80 procent van de markt bij koolzaad. De hybriderassen worden allemaal vermeerderd in Frankrijk.

Ruime vruchtwisseling

Bij de presentatie aanwezige telers hebben vaak een paar jaar ervaring met koolzaad en soms meer dan veertig jaar. Er zijn ook telers die erover denken om koolzaad op te nemen in het bouwplan. Zij hebben vragen over probleeminsecten als de engerling (larve van de meikever) en sclerotinia (schimmel).

Past het gewas in een rotatie met spruitkool? Stimuleert het slakken? Kan er mest worden uitgereden met de sleepslang? Het kan allemaal en het toverwoord bij risico op schade is een ruime vruchtwisseling. Bij slakken helpt op de zandgrond om een fijn zaaibed te leggen, zegt Ludwig Oevermans van Limagrain.

Lindenhols zaaide het perceel half september met koolzaad na een teelt van veldbonen. Volgens hem is de teelt goed voor de biodiversiteit. Hij gebruikt weinig chemie: alleen een onkruidmiddel vooraf en een enkele schimmelbestrijding. Bijen dragen bij aan de bestuiving en geven een plus in opbrengst.

'Ik heb op 50 centimeter afstand gezaaid in 8 centimeter brede zaaistrookjes. Koolzaad kan niet helemaal zonder chemie, maar met cameragestuurde schoffels kan ik nog meer besparen op middelen. Je hebt dankzij koolzaad een grote organischestofopbouw. Daarvan krijg je wel 8 ton erbij. Het stro is gewild vanwege de hoge kwaliteit. Bij de bemesting is zwavel een aandachtspuntje', benadrukt de teler.

Lindenhols schat de zaadopbrengst op ongeveer 4 ton, wat 1.650 liter olie oplevert. Hij perst zelf olie en verkoopt dat als Geerts Best. Hij zweert bij de gezondheid van koudgeperste olie. Dat is beter dan warmgeperst vanwege de goede vetzuren en geen vervuiling met hexaan.

De boodschap dat dit een gezonder product is dan olijfolie, zou Lindenhols graag laten landen bij het Nederlandse publiek. Want de meerprijs is daar volgens hem helemaal mee te rechtvaardigen.