'Als varkens niet naar buiten kunnen, moet de natuur naar binnen'

Samen met Haus Riswick in het Duitse Kleve is Haus Düsse in Bad Sassendorf een plek voor onderzoek en scholing in de veehouderij. Haus Riswick is gespecialiseerd in melkvee. Bij Haus Düsse gaat het om koeien, varkens, pluimvee en kalveren. Ook worden er graangewassen verbouwd. Beide locaties worden betaald vanuit de agrarische sector. Veehouders geven zelf richting aan het onderzoek. Dat wordt deels ingegeven door de opgaven die er liggen vanuit de Duitse overheid.

Die opgaven zijn niet veel anders dan die waar Nederlandse veehouders zich voor gesteld zien. Ook in Duitsland zijn meer dierenwelzijn en minder broeikasgassen grote thema's. Daarnaast noemt Tobias Scholz, die verantwoordelijk is voor de afdeling varkenshouderij bij Haus Düsse, consumentenacceptatie als een wezenlijk thema.

Vleesconsumptie onder druk

Net als in Nederland kijken ook Duitse consumenten kritisch naar de intensieve veehouderij. De vleesconsumptie staat onder druk en die van varkensvlees in het bijzonder met een daling van 600 gram per hoofd van de bevolking in 2023. In 2018 lag de consumptie van varkensvlees in Duitsland nog op 34,1 kilo per hoofd van de bevolking. In 2023 was dat nog maar 27,5 kilo.

Duitsland onderscheidt in diervriendelijkheid huisvesting vijf niveaus, waarbij niveau 5 staat voor biologisch. Niveau 1 is wat in Duitsland wettelijk de basis is. Bij niveau 2 hebben de dieren meer ruimte tot hun beschikking.

De nieuwbouw bij Haus Düsse speelt in op niveau 3 en 4. De nieuwe stallen liggen achter het waterslot dat in 1641 werd herbouwd door Adrian van der Düssen, de schoonzoon van Johan van Oldenbarnevelt. Na de dood van Van der Düssen kreeg het huis in 1655 de naam Haus Düsse.

Naast meer ruimte per dier is bij beide houderijvormen buitenklimaat een belangrijk criterium, zegt Scholz. 'We hebben lang nagedacht over hoe we de stal zo kunnen optimaliseren dat aan alle opgaven voor niveau 3 en 4 wordt voldaan zonder het risico te lopen dat wilde zwijnen met de varkens in contact komen en de bioveiligheid daardoor in gevaar komt.'

De stal die voldoet aan niveau 3, lijkt op het historische beeld van de rode Amerikaanse schuur. Het het hoge middendeel wordt aan weerszijden geflankeerd door een lager deel, met veel glas in de zijwanden onder een schuin dak. Scholz: 'Hier geldt een norm van 3 procent daglicht, maar de ramen bieden voor bezoekers ook een goed zicht van buiten naar binnen.' Per dier is 1,3 vierkante meter beschikbaar.

Onder het lagere, compactere deel van de stal bevinden zich de gestrooide ligplaatsen. De vloer daaronder is dicht en loopt iets af naar het midden van de stal. De voorzijde van elk binnenhok bestaat uit twee gedeelten. Die delen zijn verplaatsbaar over een tussenschot. 'Hoe groter de varkens, hoe verder de voorzijde opschuift naar het gangpad', legt het hoofd van de varkensafdeling uit.

Geventileerd wordt er met onderdruk. Het kanaal daarvoor loopt onder de ligplaatsen door. 'Bij warm weer kan de inkomende lucht worden gekoeld', vult Scholz aan. De overgang van de binnen- naar de buitenruimte is groot. Tijdens het bezoek aan Haus Düsse is het een koele, winderige dag en de wind heeft vrij spel door de open gevel en venturi-nok. Ook via een deel van de zijgevel komt buitenlucht binnen.

Mest en urine scheiden

Aan de stal wordt nog volop gewerkt, zoals aan het plaatsen van de droogvoerbakken en de waterleiding. Die kan worden verwarmd. 'Met het oog op de winterse kou', zegt Scholz. In de buitenruimte lopen onder de hokken twee kanalen waarin urine en vaste mest direct worden gescheiden.

Het vaste deel is grondstof voor de biogasinstallatie. De urine gaat in een silo en wordt ingezet op het akkerbouwbedrijf. 'Een gesloten kringloop', zegt Scholz. 'In Duitsland hebben we eerder de keuze gemaakt voor een grondgebonden veehouderij.'

Déjà-vugevoel

De tweede nieuwbouwstal roept een déjà-vugevoel op met de Varkenshoff van de familie Noordman in het Overijsselse Lemelerveld. 'Daar hebben we inderdaad gekeken', merkt het hoofd van de varkensafdeling lachend op. De hokken in de stal die voldoet aan houderijvorm 4 bevinden zich langs de lange kant van het gebouw. De voor de Varkenshoff kenmerkende plantenbakken staan hier in het midden en delen de stal in tweeën.

In de bakken komt geen vast groen, maar komen eenjarige gewassen als zonnebloemen, mais en hennep, wat weer aan de varkens kan worden gevoerd. 'Als we de varkens niet buiten kunnen houden, moeten we de natuur maar naar binnen halen', zegt Scholz. De stofbelasting is een uitdaging, beaamt het hoofd van de varkensafdeling. 'Maar het dak kan helemaal open en de bezetting is met maximaal 250 dieren niet hoog.'

De open zijwanden en nok zijn, net als in de andere stal, voorzien van vogelwerend gaas. Daarnaast is de stal voorzien van windbreekfolie. Er is zoveel mogelijk gebruikgemaakt van bestaande systemen, waarmee al veel betrouwbare ervaring is opgedaan. Per dier is in deze stal 1,5 vierkante meter beschikbaar. Aan de ene zijde van de stal zijn vijf hokken elk voor 24 vleesvarkens. Aan de overzijde het dubbele aantal hokken met ruimte voor 12 varkens per hok.

Alle hokken zijn uitgerust met een verstelbare onderkruip. De vloer van de onderkruip kan worden verwarmd. Voor de doorgang naar de buitenruimte ligt een mestband: de PigT van Big Dutchman. Per hok is er een rolband met kleine gaatjes waardoor de urine weg kan. De rolband draait enkele keren per dag om de vaste mest af te voeren. In de uitloop met buitenklimaat komt 10 tot 15 centimeter gehakseld hout.

Houtsnippers

'Strosystemen zijn er al. Wij denken dat een varken zijn wroetgedrag in gehakseld hout beter kwijt kan', licht Scholz toe. De stal is zo ingericht dat de lucht van boven naar beneden door het bed wordt getrokken. Daardoor blijft het gehakselde hout langer droog. Per ronde komt er nieuw materiaal in. De houtsnippers die eruit komen, worden gecomposteerd en als organische meststof uitgereden.

Bij de grote hokken aan de overzijde gaat Haus Düsse experimenteren met een pot van gehakseld hout. De pot is 70 centimeter diep, 26 meter lang en 4 meter breed. Het plan is om de pot eens in de één à twee jaar te legen. Scholz: ' De tijd moet uitwijzen of het werkt.' Aan deze kant van de stal is de ruimte waar de varkens moeten mesten, voorzien van een roostervloer. Ook hier komt dagontmesting.

Een trap aan de buitenzijde leidt naar een plateau. Vanaf daar hebben bezoekers een goed overzicht over de hele stal.

Kosten per varkensplaats

De eerste vleesvarkens – TN70 x Piétrain – worden in de loop van mei opgelegd. Dan begint ook al vrij snel het onderzoek naar de uitstoot van emissies, stalklimaat en dierenwelzijn. Dat en het overige werk dat de varkensafdeling met zich meebrengt, zet Scholz rond met twee medewerkers. Over de kosten per vleesvarkensplaats doet hij nog geen uitspraken.

'De stallen zijn uitgerust met paden die breder zijn dan in de praktijk en hebben veel meet- en regeltechniek. Aan wat de reële kosten per vleesvarkensplaats zijn, gaan we na een paar rondes pas rekenen', zegt Scholz. In Duitsland is er volop discussie over de kosten die meer dierenwelzijn met zich meebrengen en wie die kosten zou moeten betalen.

Het is ook niet voor niets dat in Duitsland de laatste jaren zoveel zeugenhouders met hun bedrijfsvoering zijn gestopt. 'Wij willen op Haus Düsse alle houderijniveaus laten zien in bestaande stallen en in nieuwbouw', zegt het hoofd van de varkensafdeling. 'De uitdaging is Duitse varkenshouders handvatten te geven, zodat ze weten wat er mogelijk is en wat dan technisch en financieel de grenzen zijn. Dan kan er worden gerekend aan hoeveel marktaandeel er voor een concept zou kunnen zijn en welke meerprijs via de retail moet worden gerealiseerd.'