Voor zelfsturing op het erf moeten EU-regels op de schop

De Wageningse onderzoekers onderzochten de (on)mogelijkheden van doelsturing als manier om natuurinclusieve landbouw in Nederland aanzienlijk op te schalen. Het onderzoek is verricht in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Opschaling van natuurinclusieve landbouw wordt als een manier gezien om de doelen op het gebied van natuur, stikstof, klimaat en water van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) te halen. De focus in het onderzoek lag hierbij op de melkveehouderij.

De wens om de omschakeling naar doelsturing kostendekkend te belonen, loopt aan tegen de grenzen van de EU-staatssteunregels, concluderen de onderzoekers. Zo staat de EU vergoedingen door overheden alleen toe op basis van gemaakte kosten en inkomstenderving en dus niet op basis van behaalde doelen.

Beloning op basis van prestaties is alleen op beperkte schaal mogelijk via de de-minimisregeling. Hiermee is alleen een beperkte beloning tot drie jaar mogelijk die meestal niet opweegt tegen de inkomstenderving en extra kosten van natuurinclusieve landbouw. Bestaande pilots en experimenten met doelsturing werken hierdoor ook met deze beperkte beloningen per bedrijf.

Kostendekkend belonen

Om wel kostendekkend te kunnen belonen voor natuurinclusieve prestaties is een nieuwe subsidieregeling nodig, met vooraf vastgestelde concrete maatregelpakketten en bijbehorende vergoedingen. Om boeren toch keuzevrijheid te geven, kan daarin een ruim scala aan mogelijke maatregelen worden opgenomen.

Het ontwikkelen van een dergelijke subsidieregeling en het doorlopen van de EU-staatssteuntoets gaat volgens de onderzoekers jaren kosten. Hierdoor zijn structurele en kostendekkende (overheids)beloningen voor natuurinclusieve landbouw op korte termijn niet te realiseren. Doelsturing vergt van boeren een investering in meetapparatuur om emissies te sturen. Daarnaast moeten ze bereid zijn de daarmee vergaarde data te delen met controle-instanties.

Vakmanschap benutten

Boerenorganisaties vinden dat agrariërs bij doelsturing hun vakmanschap beter kunnen benutten om met emissies binnen de milieugrenzen te blijven. Dit zou boeren meer motiveren dan het huidige middelenbeleid dat leidt tot het bekritiseerde systeem van kalenderlandbouw. Bovendien kan bij doelsturing beter rekening worden gehouden met weersinvloeden en regionale verschillen in onder meer bodemsoort en waterkwaliteit.

In de Tweede Kamer zijn VVD, CDA, BBB, ChristenUnie en SGP pleitbezorgers van doelsturing, ook wel afrekenbare stoffenbalans genoemd. Onlangs opende ook GroenLinks-PvdA, zij het voorzichtig, de deur naar een 'ja'. Wel moeten er van partijen stevige sancties en maatregelen achter de hand worden gehouden voor boeren die met zelfsturing de doelen niet halen.

Voorwerk verricht

Demissionair landbouwminister Piet Adema is er ook van overtuigd dat het in de toekomst naar een systeem van zelfsturing op het erf gaat. Tijdens het recente debat over de landbouwbegroting temperde hij wel de verwachtingen. Invoering is hier 'aan het volgende kabinet'. Wel heeft hij met demissionair minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof al veel voorwerk verricht.

'Je kunt dit regelen via heffingen in de keten, maar dat zijn ingrijpende maatregelen en die passen niet bij mijn demissionaire status', stelt Adema, die er wel voor zorgt dat zijn opvolger een vliegende start kan maken. Op het ministerie worden stukken voorbereid waarmee diegene direct aan de slag kan. 'Voor het komende kabinet ligt er een gespreid bedje om stappen te kunnen zetten.'