Innovatieve Spaanse boer levert de hele wereld smakelijk lamsvlees

Een hoop spektakel en geblèr, maar prachtig om te zien: het verplaatsen van een kudde met duizend schapen naar een vers perceel luzerne onder het bewind van een paar bordercollies. Daarnaast zwaaien twee herders met een stok in de rondte om de schapen naar hun nieuwe plek te wijzen. Nieuwe Oogst was erbij, tijdens een persreis voor Europese landbouwjournalisten naar de regio Aragón in Noordoost-Spanje, eind november.

Vlak bij Zaragoza ligt het bedrijf van Antonio Enfedaque (61), sinds jaar en dag boer in hart en nieren. Vanaf 1981 focust hij zich volledig op het houden van schapen. In 2000 sloot Enfedaque zich tegelijkertijd met enkele andere schapenhouders in de buurt aan bij de lokale lamsvleescoöperatie Pastores Grupo Cooperativo. Dat bleek een succesvolle stap. De coöperatie staat nu bekend als een van de meest toonaangevende in de schapensector in de EU.

Samen met zijn twee zonen verzorgt Enfedaque drieduizend schapen voor productie van lamsvlees met de naam Ternasco de Aragón, geclassificeerd als een beschermde geografische aanduiding (BGA). BGA is een wettelijke erkenning van de EU die de herkomst en kwaliteit van bepaalde voedingsproducten garandeert.

Pastores Grupo Cooperativo is de belangrijkste producent en marketeer van Ternasco de Aragón. Het is momenteel ook het best verkochte lamsvlees in Spanje. Cijfers die bij het bezoek aan het hoofdgebouw van Pastores Grupo Cooperativo in Zaragoza werden gepresenteerd, laten zien dat Spanje goed is voor ruim een kwart van de schapenvleesproductie in de EU.

Het aandeel over de hele wereld gezien is bijna 10 procent. Andalusië is de grootste Spaanse schapenregio met een aandeel van 13,6 procent, daarna volgt Aragón, laten cijfers van het jaar 2022 zien. Ternasco de Aragón werd in 1989 in het leven geroepen voor de promotie en marketing van lamsvlees van inheemse rassen, gehouden in de regio Aragón.

Ternasco de Aragón wordt gemaakt van het vlees van jonge lammeren die worden geselecteerd voor de slacht als ze nog geen 3 maanden oud zijn. De lammeren zijn gedurende veertig dagen met moedermelk grootgebracht. Het inheemse schapenras op de boerderij van Enfedaque betreft Rasa Aragonesa.

Deze schapen kenmerken zich door de korte wol, het vermogen om te weiden en het aanpassingsvermogen aan de soms barre en koude weersomstandigheden op het land. De schapen lopen jaarrond buiten. Verder staat het ras bekend om zijn goede vleesproductie.

‘Onze schapen grazen vooral op luzerne’, legt Enfedaque uit. ‘We boeren hier op droogtegevoelige grond en daar kan het diepwortelende luzerne het best mee dealen. Gelukkig vreten de schapen het ook graag.’ Spanje beleefde vorig jaar een extreem droog groeiseizoen, waardoor de boer een deel van het voer moest importeren. April 2023 was zelfs de warmste en droogste april sinds 1961, het jaar waarin is begonnen met het bijhouden van weerdata.

In de zomer beregent de Spanjaard extreem droge stukken. Enfedaque probeert tijdens droogte zijn schapen zoveel mogelijk op die percelen te laten grazen. De gronden zijn in eigendom van de plaatselijke gemeente, die het gebruik ervan beheert. De percelen liggen in een straal van 10 tot 15 kilometer rondom het bedrijf, waarvan de grootste stukken het dichtst bij de boerderij zijn te vinden.

Maar kan weiden in Spanje nog wél zonder gevaar? In Nederland leven in steeds meer gebieden wolven en dat heeft inmiddels al veel schapen het leven gekost. Ook in Spanje laat de wolf zich steeds meer zien in gebieden waar het dier eerder niet of nauwelijks voorkwam. Volgens de website 'Spanje vandaag' is het aantal wolven in Spanje in tien jaar tijd met bijna een kwart gestegen. Geschat wordt dat er ongeveer 2.800 wolven leven. De meeste bevinden zich in Noordwest-Spanje. Maar het dier wordt ook steeds vaker gespot in Aragón, valt te lezen op de website.

Enfedaque volgt het nieuws dan ook nauwlettend. Afgelopen zomer dook een kilometer of 15 verderop uit het niets een wolf op. Tot zover bekend heeft het dier daar ‘slechts’ een paar schapen te grazen genomen. ‘Specialisten denken dat het gaat om een uitheemse wolf uit Italië. Om nieuwe problemen met het dier te voorkomen, plaatsen boeren daar een wolfwerend raster met veel stroom erop. Ik hoop dat ik het hier nooit hoef te plaatsen’, zegt de schapenhouder. Hij laat de dieren daarom voorlopig gewoon in de wei grazen.

Naast wolvenaanvallen kregen Nederlandse schapenhouders vanaf oktober 2023 ook te maken met blauwtong. Deze niet-besmettelijke virusziekte greep vanaf toen snel om zich heen. Honderden bedrijven werden getroffen en door de uitbraak van serotype 3 zijn al meer dan 50.000 schapen gestorven.

In de maanden september en oktober was het warmer dan gemiddeld, waardoor de knutten die blauwtong verspreiden langer actief waren. Door de komst van de winter nam het aantal gevallen met blauwtong sinds november weer af en momenteel lijkt het rustig met de besmettingen.

Volgens Enfedaque vallen de problemen met blauwtong in Noord-Spanje mee. In tegenstelling tot het noorden waren er vlak voor de winter wel blauwtonggevallen in Zuid-Spanje. ‘Daar worden de schapen gevaccineerd’, weet Enfedaque. ‘Er is een vaccinatieprogramma vanuit de overheid. Het gaat net als in Nederland om type 3, maar er wordt ook gecontroleerd op andere types. Op ons bedrijf en in dit gebied heb ik het nog niet gezien. Eind 2008 hadden we hier wel een uitbraak.’

De meeste schapen lopen dus altijd buiten, behalve de lammeren die zijn geselecteerd voor de slacht. Voor de huisvesting van slachtlammeren investeerde Enfedaque een jaar of zeven geleden in een nieuwe stal. Deze moderne huisvesting is onder meer voorzien van een automatisch voersysteem. Speciaal voor het kleine beetje krachtvoer dat de dieren nog krijgen.

Alles bij elkaar kostte de bouw hem 400.000 euro, waarvan de ondernemer een deel uit eigen zak betaalde en een deel met geleend geld. De boerderij had in 2022 een jaaromzet van 250.000 euro. Tijdens de persreis eind november was de omzet van 2023 nog niet bekend, maar de verwachting was toen dat deze hoger zal liggen door de prijsstijging van het lamsvlees.

Een deel van het werk op het bedrijf is dus geautomatiseerd. Maar desondanks heeft Enfedaque zijn handen vol aan het boeren. Werkdagen van 14 of 15 uur zijn heel gewoon. ‘Het is lastig om aan personeel te komen in deze regio. Jongeren verhuizen steeds vaker naar steden of elders in het land. Het probleem wordt dus in de toekomst alleen nog maar groter.’

Aragón is dunbevolkt

Aragón is een dunbevolkte regio. Er wonen gemiddeld 5 inwoners per vierkante kilometer. Ter vergelijking: de gemiddelde bevolkingsdichtheid in Nederland is 529 inwoners per vierkante kilometer. ‘Alleen vrijgezelle boerenzoons blijven hier hangen’, knipoogt Enfedaque naar zijn zoon, die er wel om kan lachen.

Naast het automatische voersysteem voor de slachtlammeren bespaart de ondernemer arbeid met een innovatief detectiesysteem. Bij de lammeren wordt een microchip ingebracht die altijd in de buik blijft zitten. Via een connectie met bluetooth kan Enfedaque iedere chip uitlezen. Op het uitleesapparaat zijn onder meer de geboortedatum en het geslacht te zien. Daarnaast geeft het apparaat aan of het schaap wel of niet drachtig is. Is ze drachtig, dan geeft het systeem ook aan hoeveel lammeren in de baarmoeder zitten.

Verder kan de grote arbeidsvraag op het bedrijf deels worden opgevangen door de dienstverlening van afzetcoöperatie Pastores Grupo Cooperativo. Deze biedt service aan alle leden-veehouders, ongeacht hun omvang en afstand tot het hoofdgebouw. Enfedaque ziet Pastores Grupo Cooperativo als een belangrijk fundament in de sector. ‘Ze levert niet alleen dierbenodigdheden en advies op het gebied van gezondheid, genetica en voer, maar ook bij het insemineren kunnen we gebruikmaken van medewerkers van de coöperatie. Dat is heel fijn’, besluit hij.