'Neoliberalisme en poldermodel staan verduurzaming in de weg'

Politiek Den Haag en de provinciale politiek hebben het al tijden over een landbouwtransitie. Voormalig landbouwminister Carola Schouten lanceerde een visie op kringlooplandbouw. Daarnaast wordt er regelmatig gesproken over natuurinclusieve landbouw en meer biodiversiteit en tegenwoordig raakt ook de term 'regeneratieve landbouw', steeds meer in zwang.

Er is een grote verandering nodig die niet zomaar vanuit de sector zelf zal komen

Hens Runhaar, bestuurskundige en universitair hoofddocent van de Universiteit Utrecht

'Ondertussen is er nog niet veel veranderd', concludeert bestuurskundige Hens Runhaar. Hij is universitair hoofddocent natuur en biodiversiteit aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast is hij gasthoogleraar beheer van biodiversiteit in agrarisch cultuurlandschap aan Wageningen University & Research.

'De Nederlandse melkveehouderij is nog steeds ingericht op 'high input, high output'. Onlangs is het landbouwakkoord mislukt. Dat kon je zien aankomen. Aan de tafels voor het landbouwakkoord zaten partijen aan tafel die helemaal geen baat hebben bij een ander soort landbouw', zegt Runhaar.

De bestuurskundige is een expert op het gebied van 'transitiedenken'. Hij onderzoekt waardoor veranderingen wel of niet van de grond komen op het gebied van landbouw- en natuurbeleid. Dat hebben collega's en hij onderzocht voor een transitie van gangbare melkveehouderij richting een natuurinclusieve melkveehouderij. Vorig jaar resulteerde dat in een wetenschappelijke publicatie waarin vijf transitiebelemmeringen worden benoemd.

Wat zijn die vijf belemmeringen?

'Als eerste is er geen verdienmodel. Er is een gebrek aan structurele beloning voor de maatschappelijke diensten die melkveehouders kunnen leveren. Er is geen markt voor ecosysteemdiensten. Het tweede is dat er voor melkveehouders onvoldoende handelingsperspectief is. Zo zitten ze vast aan de bank met leningen, zijn de grondprijzen hoog en hebben ze vaak te maken met kortlopende pachtcontracten.

'De derde belemmering is kennisoverdracht. Die gebeurt vooral via commerciële erfbetreders die zelf geen belang hebben bij of kennis hebben over natuurinclusieve landbouw. De vierde belemmering is dat er geen eenduidige visie is op wat natuurinclusieve melkveehouderij precies is. De laatste belemmering is de weerstand vanuit de sector zelf. Het ideaalbeeld is toch de hoogproductieve boer.'

Hoe werkt het dan wel?

'Als er wel aan deze vijf voorwaarden wordt voldaan. Een voorbeeld daarvan is weidegang. Daar zijn premies voor. Er is een heldere definitie: minimaal 120 dagen per jaar, zes uur per dag. Een brede coalitie binnen en buiten de sector steunt de doelen. Ook zijn er instituties ingericht, inclusief weidecoach, certificering, kennisoverdracht en monitoring.'

Dat is toch ook vanuit de sector gekomen?

'Ja, maar pas nadat er druk is uitgeoefend vanuit de overheid. De weidegang ging achteruit. De sector voelde dat, als er geen voorstel zou komen, de overheid zelf zou ingrijpen. Toen is dit plan er gekomen.'

Maar op die manier gaat de transitie naar een natuurinclusieve melkveehouderij dus niet lukken?

'Nee, daarvoor zijn de belemmeringen te groot. Er is echt een grote verandering nodig die niet zomaar vanuit de sector zelf zal komen. De belangen van de transitie overstijgen de belangen van de melkveehouderij. Klimaat, biodiversiteit en natuur zijn algemene maatschappelijke belangen. Daar is een sterke overheid voor nodig die duidelijke kaders stelt. Dat mist op dit moment.

'Via het landbouwakkoord is geprobeerd via het poldermodel tot een toekomstbestendige sector te komen, maar dat werkt niet. Zowel het poldermodel als het neoliberalisme staat verandering in de weg. We moeten toe naar een ander sturingsmodel.'

Kan verandering niet uit de markt komen?

'Dat gaat in dit geval niet lukken. Neem in gedachten een perceel van een melkveehouder. Die staat nu 100 procent in dienst van de markt. Daar krijg je niet meer biodiversiteit van en het helpt het klimaat ook niet. Dat zijn maatschappelijke diensten waar een ander soort beloning voor nodig is. Een beloning die de melkveehouder langjarig perspectief geeft. Dus langlopende contracten, bijvoorbeeld voor dertig jaar. De melkveehouder en ook de bank hebben die zekerheid nodig.'

Wordt een melkveehouder dan niet veel te afhankelijk van subsidies?

'Dat wordt dan vaak gezegd, ja. 'De melkveehouder aan het subsidie-infuus.' Ik vind dat een drogreden. Als je nu naar het inkomen van melkveehouders kijkt, dan zijn zij al lang afhankelijk van subsidies via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Je moet het alleen op een andere manier inrichten.'

Een vruchtbare rivierdelta leent zich toch juist voor een hoogproductieve melkveehouderij?

'Voor sommige gebieden geldt dat zeker, bijvoorbeeld de Flevopolder. Maar voor veengronden, zandgronden en langs kwetsbare natuurgebieden geldt dat niet. De overheid moet daar dus ook heldere keuzes over maken. Wat kan in welk gebied? Wat voor soort melkveehouderij kan rond Natura 2000-gebieden, wat kan op zandgronden? Dat zal niet overal hetzelfde zijn.'

De zuivelproductie zal dan afnemen.

'Maar melkveehouders kunnen dan wel geld verdienen met ecodiensten. Het is een ander verdienmodel, maar we hebben de boeren wel nodig. Het is net zo goed in het belang van melkveehouders dat ze duidelijkheid krijgen. De laatste jaren is er alleen maar onzekerheid en onduidelijkheid geweest. Dat is niet goed voor de sector.'