Gebiedsaanpak Broekheurne bij Enschede loopt voorop

Voor elke boer in het gebied Broekheurne bij Enschede is 1.000 euro beschikbaar om een toekomstbestendig bedrijfsplan uit te werken. De komst van het geplande grote zonneveld is door een provinciaal besluit onzeker.

Het melkveebedrijf van de familie Dalenoord is midden in Broekheurne gevestigd. Het bedrijf telt 120 zelfgefokte melkkoeien. In de jaren zestig heeft de familie al plaatsgemaakt voor de stadsuitbreiding van Enschede. Nu zijn het vooral de regelgeving en natuurontwikkeling die volgens Jan Dalenoord knellen. 'Grond is schaars en de druk op de mestmarkt enorm. Verder stapelt de regelgeving zich op.'

Gezamenlijke koers

Met de nieuwe gebiedsagenda in de hand stippelde het buitengebied Broekheurne een gezamenlijke koers uit. Daarin staan maatregelen om landbouw en natuur te versterken, duurzame energie op te wekken en de leefomgeving te verbeteren voor boeren, burgers en bezoekers van het gebied.

In het duimdikke document, dat afgelopen voorjaar is opgeleverd, staan onder meer maatregelen als een vrijwillige kavelruil, verbeteren van waterkwaliteit, vasthouden van water in het gebied en aanleg van bloemrijke akkerranden. Ook verbeteren van toezicht en handhaving in het gebied en betere recreatievoorzieningen staan op de agenda.

Centrale doelen

De maatregelen komen overeen met de drie centrale doelen van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied: de natuur versterken, sociaal-economisch perspectief voor het platteland en duurzame verdienmogelijkheden en juridische zekerheid voor agrariërs.

Zeven melkveehouders zijn al in gesprek over mestvergisting om de uitstoot van ammoniak en methaan te beperken en groen gas te kunnen leveren. 'Nu willen we enkele scenario's in beeld brengen', zegt consulent Gerrit Meutstege van Stawel.

Deze stichting komt al sinds de jaren zestig op voor boeren rond Enschede en is een van de opdrachtgevers van de gebiedsagenda. 'Gaan we dat op één plek doen of juist per bedrijf en dan via een gezamenlijk gasnetwerk of anders? Dat zoeken we nu uit', licht Meutstege toe.

Verdienmodel

Mestvergisting is een serieuze optie voor het gebied en heeft daarom terecht een plek in de gebiedsagenda gekregen. 'Uiteraard willen de boeren weten wat het verdienmodel wordt en wat de gevolgen zijn voor hun vergunning als ze een dichte stalvloer aanleggen', benadrukt de consulent.

'Komend voorjaar moet duidelijk zijn of we aan de slag kunnen, is mijn verwachting. Tegelijkertijd zien we bijvoorbeeld in Markelosebroek dat zo'n proces lastig verloopt, zeker als er onduidelijkheid is over subsidie of de gasprijzen', zegt Meutstege.

In de rol van gebiedsregisseur begeleidde Erik Back van Lander Advies het gebiedsproces. 'Vanuit het Provinciaal Programma Landelijk Gebied zijn doelen gesteld voor onder andere een vermindering van de stikstofemissie, meer groenblauwe dooradering en meer biodiversiteit. Daarnaast moeten de doelen voor 2027 worden gehaald voor de Kaderrichtlijn Water en liggen er klimaatvraagstukken op tafel', zegt hij.

Grote onzekerheid

Voor alle grote opgaven in het gebied is antwoord geformuleerd, stelt Back. 'Aan de andere kant blijft de onzekerheid voor boeren groot', constateert hij.

'Het stikstofdossier zit nog altijd muurvast, het landbouwakkoord is er nooit gekomen en de komende jaren zal nieuwe wet- en regelgeving vanuit de gemeente, de provincie, het rijk of Europa van invloed zijn op het gebied. Met de gebiedsagenda scheppen we duidelijkheid, maar de onduidelijkheid blijft', zegt de gebiedsregisseur.

Groot zonneveld

Aanleiding voor de gebiedsagenda was de wens vanuit de gemeente voor een groot zonneveld. Door het besluit van provincie Overijssel tot een verbod van 'zon op land' staat dat plan weer in de ijskast.

Dalenoord wilde na lang wikken en wegen een deel van zijn grond verhuren om het geplande zonnepark te realiseren. Volgens hem valt 'niet op te boeren' tegen de opbrengsten. Liever zou hij hebben geïnvesteerd in een windmolen, maar in het gebiedsproces zijn die plannen in samenspraak met alle betrokken partijen gesneuveld.

'Wat ik nuttig vind, is dat iedereen zijn zegje heeft kunnen doen en weet wat er nu speelt in dit gebied. Politiek blijft het lastig, want de provincie zet nu weer de rem op het grootschalig zonne-energie opwekken. Zelf hoop ik gewoon de komende jaren rustig te boeren', zegt de melkveehouder.

De brede coalitie, waarin naast Stawel LTO, Landschap Overijssel en Landschapsfonds Enschede zitten, stelt 1.000 euro beschikbaar om per boerenbedrijf een toekomstbestendig bedrijfsplan te maken.

Landbouwtransitie stimuleren

'We willen de landbouwtransitie stimuleren en aanjagen', zegt Meutstege. 'Uiteraard zullen de plannen allemaal in lijn zijn met de gebiedsagenda die we hebben opgesteld. Vervolgens is het zoeken naar middelen, zodat boeren ook echt vooruit kunnen in het gebied.'

Back denkt dat het over tien jaar 'een beetje mooier wonen, werken en leven is in Broekheurne'. 'Tegen agrarisch ondernemers zeg ik: kijk naar je bedrijf en ga vanuit eigen kracht met de maatregelen die we hebben vastgelegd aan de slag. We zijn de vrijblijvendheid voorbij.'

Maatregelen voor een toekomstbestendig gebied

De Gebiedsagenda Broekheurne is gekoppeld aan de definitieve opgaven uit het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG). Aan het begin van de zomer heeft de provincie maatregelenpakketten ingediend met een aanspraak van 436 miljoen euro op het landelijke transitiefonds. In januari 2024 is het definitieve ontwerp van PPLG Overijssel onderwerp van gesprek aan de bestuurlijke gebiedstafels. Vervolgens komt het ter inzage en vindt de besluitvorming plaats in Provinciale Staten. Dit is naar verwachting in de eerste helft van 2024. Vooruitlopend daarop wordt in de Gebiedsagenda Broekheurne uitgegaan van een forse reductie van de methaan- (30 tot 40 procent) en stikstofuitstoot (51 procent). Daarnaast staan maatregelen opgesomd voor schoner water, uitbreiding van het areaal bos en initiatieven om de biodiversiteit te versterken. In Broekheurne is een voormalig turfwinningsgebied en een deel van het gebied werd in de eerste helft van de 20ste eeuw gebruikt om huisvuil te storten. Omdat de stad Enschede zich vlak na de Tweede Wereldoorlog steeds verder uitbreidde, gaf de gemeente de ontgonnen gronden onder meer uit aan boeren die plaats moesten maken voor de stadsuitbreiding. Vanaf 1950 gingen boeren de grond gebruiken, hoofdzakelijk als grasland. Daarnaast kent het gebied landgoederen, bos, akkers en houtwallen. Door de vele overgangen heeft de natuur de ruimte. Dat biedt bijzondere diersoorten, zoals de boomkikker en kamsalamander, onderdak. Broekheurne, waar zo'n 1.500 mensen wonen, meet 1.000 hectare waarvan driekwart landbouwgrond is.

Bekijk meer over:

• gebiedsprocessen
• PPLG
• Overijssel