Van koeien melken naar mammoetgras telen

Voor wie de melkveestal van de Drentse maatschap Vos binnenstapt, is het een vreemde ervaring: driekwart van de ligboxen staat leeg. 'We houden noodgedwongen 130 melkkoeien, terwijl we ruimte hebben voor 490. Iedere dag die we melken weet je dat je 1.000 euro achteruit boert', vertelt Koos Vos.

Het verhaal dat Vos en zijn vrouw Jaimy vertellen klinkt veel boeren die als PAS-melder of knelgeval in vergelijkbare omstandigheden zitten waarschijnlijk niet onbekend in de oren. Maar bij het tweetal in de Drentse Veenkoloniën gaat het er wel extreem aan toe. Volgens de melkveehouders heeft het bedrijf in principe ruimte voor 980 dieren; naast de 490 melkkoeien zijn dat ook 302 stuks jongvee en een flink aantal vleesstieren.

Maar het bedrijf is een van de veehouderijen waar milieubeweging MOB haar peilen op heeft gericht. Zij eist van provincie Drenthe dat het bedrijf teruggaat naar de situatie zoals die in 1994 is vergund, 130 melkkoeien dus.

Dat de veehouderij in 2013 een Natuurbeschermingswet (NB)-vergunning voor 980 dieren heeft gekregen die in 2019 is omgezet in een PAS-melding – waarmee de eerder verleende vergunning werd ingetrokken – telt niet. MOB eist handhaving op overschrijding van de aantallen boven de vergunde aantallen van 1994. Iets waar provincie Drenthe naar eigen zeggen overigens niet op ingaat. De rechter bepaalt of moet worden gehandhaafd en de dwangsom moet worden geïnd. Vervolgens moet de provincie dit uitvoeren.

De penibele situatie waarin de Drentse veehouders verkeren heeft hen aan het denken gezet. Procederen willen ze niet. Ook kiezen ze niet voor uitkoop of een procedure naar legalisatie van het beoogde aantal koeien. Ze gaan voor transitie naar een ander bedrijfsmodel.

'Hoe onrechtvaardig het ook klinkt, die dwangsom hangt ons boven het hoofd. En wil je wel tien jaar procederen terwijl de uitkomst onzeker is? Dan is er een kans dat we door die dwangsom alsnog failliet gaan. Dat risico is ons te groot', legt Koos Vos uit.

Moeilijke beslissing

Het is best een moeilijke beslissing geweest, vertellen de twee boeren over de nieuwe weg die ze kiezen. 'Dit is uit nood geboren. Toch geeft het ook weer een drive. Het is voor ons de enige manier om te kunnen houden wat we hebben. Ik ben te veel ondernemer om dan te kiezen voor stoppen', zegt Vos.

Wel is het een keuze die vooral Jaimy Vos als echte koeienliefhebber emotioneel diep raakt, erkent ze: 'Dat dit zomaar kan in Nederland, dat ze je vergunning afpakken, blijft echt schokkend. De ene dag is makkelijker dan de andere, maar met het relatief kleine aantal koeien van nu modderen we alleen maar door.'

De ondernemers kwamen onderweg naar een afspraak in Hoogeveen op het idee de 100 hectare land die achter het bedrijf ligt anders in te zetten dan voor mais, aardappelen en gras. 'We zagen daar een veld olifantsgras en dat zette ons aan het denken', geeft Jaimy Vos aan.

Via via kwamen de melkveehouders in contact met het bedrijf Dutch Plant Force van Hein Stam. Hij vermarkt een doorveredelde vorm van miscanthus, dat onder de naam mammoetgras veel meer CO2 vastlegt en een tot twee keer grotere opbrengst kent dan olifantsgras.

Inmiddels ligt er achter de stal van de familie Vos een proefveld met zowel olifantsgras als het grotere broertje mammoetgras. Volgens Koos Vos zit er veel potentieel in de teelt. 'De bouwwereld is ook in transitie naar meer duurzaamheid. Die heeft behoefte aan plantaardige vezels als vervanger van grind in beton. Maar je kunt mammoetgras bijvoorbeeld in het beginstadium van de groei ook voeren aan vee. En omdat het wit is, is het heel geschikt als grondstof voor papier.'

Vos rekent voor dat je met een plant van 60 eurocent per stuk op 1 vierkante meter een opbrengst kunt halen van 3.000 euro per hectare. 'Zo ben je de problemen die de veehouderij nu kent voor. Dan zou ik er als boer gewoon voor gaan.' Wat hem betreft gebeurt dat door een samenwerkingsverband aan te gaan als telers in Noord-Nederland. Daarmee zijn ze in de afzet een gerespecteerde marktpartij en kunnen ze zo nodig samenwerken in de mechanisatie rond de teelt.

Risico spreiden

Om het risico wat te spreiden wil Vos de helft op contract telen en de andere helft vrij afzetten. 'Een belronde langs grotere bouwondernemingen leert dat er volop belangstelling is. Ik kan vandaag nog zo 600 hectare aan vezels wegzetten.'

Vos is vastbesloten de teelt van mammoetgras door te zetten. Toch blijft het volgens de boer zeer wrang wat er nu gebeurt. 'We hebben alles gedaan zoals de wet en politiek ons voorschreef. En nu lossen we ook hun problemen op, maar steunen ze ons tot op heden niet. De situatie is heel bizar.'