Glastuinders moeten lekkages beperken en voorkomen

De kwaliteit van het oppervlaktewater is nog altijd onvoldoende om in 2027 aan de Kaderrichtlijn Water te voldoen. Vooral milieukwaliteitsnormen voor gewasbeschermingsmiddelen worden regelmatig overschreden. In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Stowa, Stichting Kennis in je Kas, provincie Zuid-Holland en gemeente Westland is daarom onderzocht of emissies ook via de bodem naar het oppervlaktewater kunnen uitspoelen.

In teeltseizoen 2022-2023 zijn daarvoor metingen verricht bij zeven tuinbouwbedrijven in Nederland. 'Op alle onderzoekslocaties zijn in het grondwater in de kas en in de oeverzone restanten van recent gebruikte gewasbeschermingsmiddelen gevonden', stelt projectleider Manfred Wienhoven van Ecorys.

Een andere conclusie is dat door uitspoeling of uitmalen (bij een drainageput) het grondwater met restanten van gewasbeschermingsmiddelen en/of nutriënten, al dan niet vertraagd, het oppervlaktewater bereikt. 'Naast middelen die recent zijn gebruikt, troffen we ook stoffen aan die in het verleden zijn toegepast', vervolgt Wienhoven. Hij stelt dat actie noodzakelijk is. 'Waterkwaliteit is net als stikstof een nog belangrijker thema geworden. Een continue overschrijding van bepaalde middelen kan resulteren in een nog beperkter middelenpakket.'

1. Periodieke inspecties

Een verstopte teeltgoot, scheefliggende mat, loshangende steker of losgeschoten drainleiding. Het is een greep uit de meest voorkomende oorzaken voor (bodem)lekkages. 'We kunnen concluderen dat de meeste lekkages visueel zichtbaar zijn. Dat is goed nieuws, want het biedt handelingsperspectief', geeft themaspecialist Water Arthur van den Berg van brancheorganisatie Glastuinbouw Nederland aan. 'Door periodiek inspecties en onderhoud uit te voeren, kan een groot deel van de lekkages worden voorkomen of beperkt. Het is de kortste klap.'

Wienhoven raadt glastuinders aan om iemand binnen het bedrijf verantwoordelijk te maken voor dit thema. 'Laat diegene regelmatig een ronde door en om de kas lopen en visuele lekkages aanpakken. Een voorbeeld is het terugplaatsen van stekers en herstel en reparatie van de teeltgoot.'

Omdat er nu geen aparte regels voor onderhoud zijn, wordt ook gepleit voor het ontwikkelen en introduceren van een kwaliteitsborgingssysteem met onafhankelijke borging. Als voorbeeld wordt in het rapport een waterproof-certificeringsschema genoemd. 'Zo'n certificaat kan worden gebruikt als bewijs naar het bevoegd gezag dat is voldaan aan de zorgplicht', stelt Wienhoven.

De introductie van een certificeringsschema kan worden gestimuleerd door een link te leggen met productkeurmerken als On the way to PlanetProof en MPS.

2. Onzichtbare lekkages

Niet alle lekkages zijn visueel zichtbaar. In sommige kassen ligt een drainleiding ondergronds. Als de grond verzakt, kan dit tot lekkende verbindingen leiden. 'Dat noemen we een onzichtbare lekkage', vertelt Wienhoven. 'Mijn advies is om bij vervanging te kiezen voor een bovengrondse leiding. Die zijn gemakkelijker te controleren.'

Van den Berg voegt toe dat het belangrijk is om als tuinder inzicht te krijgen in mogelijke onzichtbare lekkagestromen op het bedrijf. 'Zet bijvoorbeeld periodiek de leidingen onder druk om te controleren of er lekkages zijn ontstaan of sluit een onderhoudscontract af met de monteur van het teeltsysteem.'

Daarnaast memoreert Van den Berg dat nieuwe technieken in ontwikkeling zijn. Een voorbeeld daarvan is lekdetectie in vloeren. 'Dit is getest bij Division Q van Koppert Cress. Een stukje glas dat door de vloer was gevallen, veroorzaakte daar een lekkage. Zo'n kleine lekkage zie je niet direct, maar kan uiteindelijk wel impact hebben op het oppervlaktewater.'

Nu de mobiele versie succesvol is getest, wordt onderzocht of lekdetectie standaard in de teeltvloer kan worden geïntegreerd.

3. Robuuster teeltsysteem

Een derde actiepunt is om op het moment van vervanging te investeren in een robuuster teeltsysteem. 'Daarbij kan worden gedacht aan een stevigere teeltgoot', aldus Van den Berg.

Wienhoven voegt daaraan toe dat hierop ook al een verkenning loopt. 'Er wordt gekeken naar een update van de HortiQ-certificering op watertechnische installaties. Bij de aanleg moet dan rekening worden gehouden met een aantal zaken die schade zoveel mogelijk voorkomen.'

Een van de randvoorwaarden waaraan wordt gedacht, is dat mankementen die optreden tijdens de gebruiksfase binnen afzienbare tijd via onderhoud kunnen worden verholpen. 'In het rapport hebben we de suggestie gedaan om als sector samen met toeleveranciers per teeltgewas het best mogelijke ontwerp te maken', vertelt Wienhoven.

4. Toezicht en handhaving

Adequate inzet van de omgevingsdiensten draagt bij aan de prikkel voor tuinders om zich te committeren aan een goede frequentie van inspecties en onderhoud, stelt Wienhoven. 'Begrijp mij niet verkeerd. Tuinders hebben er echt al wel oog voor, maar er kan nog een tandje bovenop.'

Samenwerking in de keten kan de effectiviteit van de inzet verhogen. 'Het waterschap kan bijvoorbeeld op basis van metingen in het oppervlaktewater indicaties geven van risicogebieden. Zo kan de beschikbare, veelal gelimiteerde, toezicht- en handhavingscapaciteit zo efficiënt mogelijk worden ingezet', stelt Wienhoven.

Van den Berg ziet hierin ook een taak voor tuinders. 'Los visuele lekkages direct op. En geef ze meteen door. Doen tuinders dat niet, dan moeten ze zich ervan bewust zijn dat ze aan bodemlozing doen. Dat is een overtreding die kan resulteren in een dwangsom.'

5. Bewustwording

Een laatste actiepunt is het vergroten van de bewustwording. 'Dit helpt nieuwe verontreinigen voorkomen', zegt Wienhoven. 'De optelsom dat veel kleinere lekkages kunnen leiden tot overschrijdingen in het oppervlaktewater wordt nog niet vanzelf gemaakt.'

Glastuinbouw Nederland beseft dat ook, aldus Van den Berg. 'Daarom zijn we bezig met de introductie van een watercoach. Die gaat bij kwekers langs en kijkt met hen naar bedrijfsspecifieke oplossingen.'

Verder organiseren de Unie van Waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, met medewerking van Glastuinbouw Nederland, een bijeenkomst waarin de motie van Pieter Grinwis (ChristenUnie) om monitoringsgegevens breder en sneller te delen, wordt besproken.

Volgens Wienhoven is het belangrijk dat de sector gezamenlijk aan de slag gaat met het beperken van lekkages. 'Als 80 procent meedoet en 20 procent niet, dan blijf je die 20 procent terugzien in het oppervlaktewater. Dan bereiken we de doelen alsnog niet.'