'Transitie niet alleen bij boeren Baarlo neerleggen, maar ook bij overheden'

Albert Hulleman (50) stopte onlangs met het melkveebedrijf in Baarlo dat hij samen met zijn broer runde. 'Mijn broer is alleenstaand en woont naast ons. Zelf heb ik geen opvolger, onze kinderen studeren en zijn niet van plan boer te worden', zegt hij.

'Bovendien was onze stal meer dan vijftig jaar oud en nodig aan vervanging toe. Wat ga je dan doen? Daarbij moesten we ons afvragen of een bedrijf als het onze toekomst heeft, omdat het maar 750 meter van Natura 2000-gebieden Weerribben de de Wieden ligt.'

De broers besloten een punt achter het bedrijf in de Baarlingerpolder te zetten. Provincie Overijssel kocht de grond en de stallen worden deels gesloopt. Hulleman blijft er met zijn gezin wel wonen, net als zijn broer. Helemaal stoppen doen ze voorlopig ook nog niet.

De schoonfamilie van Hulleman heeft een paar kilometer verderop in de Noordoostpolder een vollegrondsgroentebedrijf met melkveetak. Door de verkoop van de melkveehouderij in Baarlo, kon er 20 hectare naast het bedrijf in de Noordoostpolder worden gekocht. Daarmee wordt de vollegrondsgroentetak uitgebreid.

'Mijn broer gaat daar de melkveetak doen, ik ga vooral verder in de plantaardige tak van het bedrijf', zegt Hulleman. 'Het is natuurlijk een specifieke en unieke situatie, maar die past wel in de puzzel die we in de Baarlingerpolder samen moeten leggen.'

Bedrijfsplannen

De boer maakt met zijn broer deel uit van een groep van negen melkveehouders in de Baarlingerpolder. De polder ligt dicht bij Blokzijl en het Nationaal Park Weerribben-Wieden. De boeren willen met provincie Overijssel uitzoeken hoe ze als agrarisch ondernemers in deze polder maatregelen kunnen nemen om de stikstofdepositie te verminderen, bodemdaling tegen te gaan, de CO2-uitstoot te verlagen en de natuur en biodiversiteit ruimte te geven. Dat moet dan ook nog op een manier waarop hun concurrentiepositie ten opzichte van collega's niet verslechtert.

'Met een groep boeren uit dit gebied zaten we in 2021 om tafel met de provincie om hierover te praten', zegt Hulleman. 'Toen hebben we als boeren geopperd: we maken zelf een plan.' Dat resulteerde in de pilot Baarlingerpolder. De proef moet een blauwdruk worden voor de gebiedsprocessen die op termijn overal in het land plaatsvinden in het kader van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG).

De Baarlose boeren ontwerpen zelf het plan voor de toekomstbestendige boerenbedrijven in het gebied. Het resultaat moet een uitvoerbaar plan zijn met inventarisatie van toekomstplannen en bedrijfsmodellen voor de negen ondernemers. Belangrijke voorwaarden zijn dat alle betrokkenen achter dit streefbeeld staan en dat niemand erop achteruitgaat.

Sander Pereboom is samen met Janke Kloosterman trekker van het proces. 'Gemiddeld zijn hier tweehonderd koeien per bedrijf, maar onderling zijn er grote verschillen. In omvang, maar ook van zeer extensief tot zeer intensief. Acht boeren hebben een gangbaar bedrijf, één boert een biologisch.'

Het negental is puzzelde al volop en stelde een eerste verkenning op. Een conclusie is dat er in ieder geval twee, maar waarschijnlijk drie boeren uit het gebied moeten vertrekken om onder andere de stikstofdoelen te halen. Hulleman is daar één van, een tweede ondernemer liet weten wel te willen verplaatsen. De vrijkomende grond wordt ingezet om de andere bedrijven te extensiveren.

Voor sommige bedrijven zijn wellicht technische oplossingen mogelijk voor emissievermindering. Een kavelruil kan ervoor zorgen dat de juiste grond op de juiste plek terechtkomt. 'Je kunt bijvoorbeeld de extensief beheerde gronden met natuurbeheer en weidevogelbeheer dicht tegen de Weerribben aan leggen. Daar is de grond wat natter', geeft Pereboom aan.

Bodemdaling

Er lopen in de polder overigens nog onderzoeken over de hoogte van het waterpeil en de CO2-emissie als gevolg van de bodemdaling. Dus helemaal compleet is de eerste verkenning van de groep boeren nog niet.
'Wij hebben hierover aangegeven dat we in beeld hebben wat de komende jaren de impact is van bodemdaling en hoe we dat kunnen tegengaan. Verder is duidelijk geworden dat het gebied nauwelijks CO2 emitteert door de aanwezige kleilaag', weet Pereboom.

De trekker van het gebiedsproces stelt dat duidelijk is dat het proces een zoektocht blijft naar wat kan en mag. En om te zien welk beleid van Rijk, provincie en gemeente daar dan het beste bij past. 'We hebben er veel van geleerd', concludeert Pereboom. Een belangrijke conclusie van de betrokken boeren is dat er niet alleen in de agrarische sector, maar ook bij overheid een transitie moet plaatsvinden.

'We hebben gemerkt dat wij veel sneller kunnen schakelen dan bijvoorbeeld een provincie', zegt Pereboom. 'Veel is nog onduidelijk, de spelregels zijn er nog niet. Juridisch loop je ook snel tegen grenzen aan. Dat geldt bijvoorbeeld voor de borging van bepaalde maatregelen of voor mogelijkheden voor verplaatsing zonder dat er sprake is van staatssteun. Bedrijven die hier straks doorgaan, willen wel de garantie dat ze niet binnen een paar jaar weer weg moeten. Ze willen hun bedrijf ook kunnen aanpassen en ontwikkelen. Hoe garandeer je dat?'

Volgens de melkveehouders in Baarlo moet vooral de provincie snel aan de gang. 'De uitvoering van een gebiedsplan kan geen jaren duren. Bedrijven moeten verder. Overijssel moet dus meteen alle kansen grijpen die voorbij komen. De provincie moet bedrijven en grond opkopen en kavelruil opstarten. En vooral helder maken hoe ze de extensivering van de bedrijven die overblijven oppakt.'

Topsport en efficiëntie

Dat laatste houdt de negen ondernemers bezig. De 33-jarige Bert-Jan de Boer wil door met zijn melkveebedrijf met 260 koeien die jaarlijks bijna 3 miljoen liter melk produceren. Het bedrijf is intensief en de jonge ondernemer noemt zichzelf niet geschikt om natuurinclusief te boeren. 'Ik ben meer van de topsport en de efficiëntie', benadrukt hij. De Boer ruilt veel grond met akkerbouwers uit de naburig gelegen Noordoostpolder. Hier kan hij goed zijn mest kwijt en gras telen.

Toch wil De Boer graag meer eigen grond. 'Voor technische maatregelen als een monomestvergister en stikstofkraker is het bedrijf net te klein. Dit soort, maar ook andere technieken, zijn ook nog niet geborgd.
'Als ik over meer grond wil beschikken en daardoor extensiveer, moet dat wel worden gefinancierd. Ik zie mijn bank dat nog niet doen als er geen extra opbrengsten tegenover staan. Ik zal dus eerst de mogelijkheid moeten krijgen om langjarig te pachten. Pas als de kop van mijn financiering eraf is, komt koop aan de orde.'

De melkveehouders in de Baarlingerpolder verwachten ook op dit thema creativiteit en flexibiliteit van provincie Overijssel. 'Je zou kunnen denken aan huurkoopconstructies of het pachtbeleid moet op de schop', stelt Pereboom. Gemeenten moeten eveneens anticiperen. 'Als bedrijven stoppen en iets te lang leeg staan, verpaupert de boel. Dat heeft impact op de leefbaarheid van het gebied en vraagt actief beleid.'