Analyse: Vernietigen havens brengt Poetin voordeel op meerdere fronten

Daarnaast meldt Oekraïne dat de Russen drone-aanvallen hebben uitgevoerd op onder meer een graanopslag in de haven van Odessa en landbouwbedrijven in Oekraïne. Rusland zegt alle schepen die naar de Oekraïense havens varen te beschouwen als mogelijke militaire transporten.

De Verenigde Naties, die vorig jaar hielpen de overeenkomst tot stand te brengen, waarschuwen voor het risico dat daardoor honger ontstaat, vooral in arme delen van de wereld. Oekraïne is namelijk een belangrijke graanproducent. Als de oogst niet kan worden geëxporteerd, heeft dat invloed op de beschikbaarheid en prijzen van voedsel over de hele wereld. De Turkse president Tayyip Erdogan – destijds betrokken bij de deal – waarschuwt ook voor deze gevolgen. Mogelijk komen daar nieuwe migratiegolven bij.

Rusland wil de graanexport pas weer toelaten als beperkingen op de export van Russische landbouwproducten worden opgeheven. Hij wil bijvoorbeeld dat Russische banken weer toegang krijgen tot het internationale Swift-betalingssysteem, zodat de agrarische sector financiering krijgt en kan handelen. Daarnaast wil Moskou weer gebruik kunnen maken van een ammoniakpijplijn door Oekraïne die werd afgesloten na de Russische invasie.

Dat klinkt vanuit Russisch perspectief logisch, maar ondertussen heeft de Russische president Vladimir Poetin ook baat bij het opzeggen van de graandeal. Door de ontstane schaarste is de graanprijs op de wereldmarkt gestegen. Rusland kan nog wel exporteren, want niet iedereen boycot het land. Rusland kan profiteren van de hoge graanprijs.

Een deel van de Oekraïense graanproductie werd met hulp van de Verenigde Naties naar de hoorn van Afrika verscheept. Als dit toch niet mogelijk blijkt, kan Rusland in dat gat springen. Poetin heeft ook aangekondigd dat Rusland 'zijn energieke inspanningen zal voortzetten om Afrika van graan, voedselproducten, meststoffen en andere goederen te voorzien'. Daarmee creëert hij afhankelijkheid en dus invloed in Afrika.

Verder zal het verkleinen van exportmogelijkheden via de scheepvaart de druk op transport via de weg en het spoor doen toenemen, voor zover die transportopties beschikbaar zijn. De buurlanden van Oekraïne vrezen dat de Oekraïense landbouwexport naar internationale markten opnieuw voornamelijk via hun grondgebied moet gaan verlopen. Ze vrezen dat deze situatie leidt tot een overschot aan landbouwproducten op hun markten, wat de concurrentie kan verstoren.

Niet voor niets hebben Bulgarije, Roemenië, Polen, Slowakije en Hongarije bij de Europese Commissie gevraagd om verlenging van het importverbod voor Oekraïense agrarische producten.

Binnen Europa was de afgelopen maanden al discussie over dit importverbod. De EU-kritische premier Viktor Orbán van Hongarije dreigde eenzijdig maatregelen te nemen tegen Oekraïne als Brussel geen actie onderneemt. Ook dat speelt Poetin in de kaart. Hij heeft baat bij tweespalt in de EU. Een verdeeld Europa kan geen vuist maken tegen Rusland, niet met militaire steun en ook niet met economische sancties.