'Fossielvrij boeren: met idealisme en twee rechterhanden kom je een heel eind'

Wie het erf aan de Hazekade betreedt, valt het niet op dat hier iemand boert die op alle fronten met energiebesparing bezig is. De 45 zonnepanelen liggen verdekt opgesteld, net als de warmtepomp, warmteterugwin (wtw)-installatie en ledverlichting. Er is sowieso weinig bedrijvigheid te bespeuren. De bewoners van de vrijloopstal zijn niet thuis, want het is prima weideweer, en de hond heft alleen nieuwsgierig zijn kop als de Nieuwe Oogst-redacteur zijn auto voor zijn neus parkeert.

De viervoeter komt pas in actie als Hugo Spruit met zijn fiets komt aanrijden. 'Ik woon hier vlakbij. Zullen we meteen even een rondje over de boerderij lopen?', verwelkomt de melkveehouder zijn bezoek. 'Pakken we daarna koffie met IJsbrand.'

IJsbrand is de bewoner van Hazekade 2. Van hem kreeg Spruit elf jaar geleden de kans om boer te worden. 'Ik ben met hem in een vof gegaan. Hij had de koeien al weggedaan, maar ik kreeg van mijn vader 25 koeien mee. Het zijn er inmiddels meer dan 60.'

Spruit werkte daarvoor als automonteur. 'Het sleutelen vond ik leuk, maar om mooie auto's gaf ik niet zoveel. Nooit gedaan. Toen ik nog op school zat, vond ik het vooral mooi als ik op de fiets sneller in Woerden was dan de mensen die met de auto gingen. Ik was toen ook al met duurzaamheid bezig en vond die auto's maar vervuilend. We kregen thuis met de paplepel ingegoten dat je mét de natuur moet werken én op gevoel.'

We lopen via de vrijloopstal naar de achterkant van het erf. Midden op het erf staat een elektrische shovel van Kramer. Dit fossielvrije werkpaard schafte Spruit in 2019 aan met een POP-subsidie. 'Hiermee doe ik zoveel mogelijk werk waar ik normaal een trekker op diesel voor nodig zou hebben. Ik snijd het kuilgras en voer de koeien, schuif het voer aan en veeg het erf met de shovel. De accu heeft een vermogen van 33 kilowattuur. Ik moet 'm twee tot drie tot vier keer per week laden. Hij heeft 900 uur gedraaid en daarmee heb ik zo'n 8.000 euro aan diesel bespaard.'

Naast de werkzaamheden op het erf, wil Spruit de shovel inzetten op het land. Te beginnen met het maaien van het gras met een dubbele messenbalkmaaier. 'Dat is zeker mogelijk', verzekert hij. 'Ik moet dan wel andere banden eronder zetten en de huidige accu op basis van loodzuur vervangen door een lithiumaccu. Die heeft veel meer vermogen.'

'Overheid moet naast mij staan'

Praktisch ziet Spruit dus geen beren op de weg. Maar het financiële plaatje baart hem meer zorgen: 'De investering gaat richting een ton en dat kan ik niet ophoesten. Daar heb ik de overheid bij nodig. Die moet naast mij staan en niet tegenover mij, waar het soms weleens op lijkt.'

Die overheid stond, in de persoon van de provincie Utrecht, wel naast hem toen Spruit voor de aanschaf van de shovel een beroep deed op de POP-subsidie. Om daarvoor in aanmerking te komen, moest hij de benodigde stroom zelf opwekken. Dat verklaart de vijftien panelen op het staldak.

'En ik heb toen ook een kleine windmolen aangeschaft. Daarmee kan ik jaarlijks 28.000 kilowattuur opwekken. Het voordeel van een windmolen is dat ik dan ook in de wintermaanden, als de zon minder schijnt, energie op kan wekken', stelt Spruit.

Geen vergunning voor windmolen

Maar de windmolen is in geen velden of wegen te bekennen. 'Ik heb de vergunning nog steeds niet binnen. Daar ben ik nu dus al vijf jaar mee bezig. Eerst ging het over mogelijke geluidsoverlast, daarna moest er een ecologische toets plaatsvinden', aldus Spruit.

De gemeente Bodegraven laat het volgens de ondernemer erg lang liggen. 'Ze hebben de ambitie om in 2035 klimaatneutraal te zijn. Maar de papieren regelen voor een kleine windmolen blijkt al erg lastig. Ik heb die molen gekocht mét een vergunning, maar de bureaucratische molen staat stil.'

Halverwege de rondleiding komt een buurtgenoot een stapel posters en flyers afgeven. Op het drukwerk prijkt de tekst: 'Behoud Ons Polderlandschap!' 'Vanavond komen enkele Statenleden van de provincie Zuid-Holland langs', geeft Spruit aan.

'We willen met deze actie aandacht vragen voor het feit dat acht boeren rondom de Nieuwkoopse Plassen gedwongen worden om te vertrekken', vervolgt de melkveehouder. 'Hen wordt het mes op de keel gezet om de stikstofdepositie terug te dringen. Terwijl ze stuk voor stuk extensief boeren.'

Tegelijkertijd wil Natuurmonumenten een paar kilometer verderop grote stukken grond afplaggen voor natuurherstel. Spruit: 'Ik heb berekend dat daarbij heel veel CO2 vrijkomt. Dat is toch krom? Dat ga ik de provinciebestuurders voorhouden.' Nu lijkt de agrarische sector overal de schuld van te krijgen, stelt hij. 'Ik ben bang dat we over 25 jaar denken: hoe hebben we het die boeren toen het leven toch zo zuur kunnen maken?'

In de tussentijd probeert de melkveehouder met weinig middelen zo energiezuinig mogelijk te ondernemen. En wonen. 'Onze woning ligt vol met zonnepanelen, er draait een warmtepomp en ik heb een elektrische auto. Dat is op de boerderij wat lastiger. Daar gaat het om kleinere stapjes, omdat de investeringen groot zijn.'

Veel kleine stapjes

Maar veel kleine stapjes zorgen samen voor een verschil, weet Spruit. Dus denkt hij bij alles na over hoe het zuiniger kan. Zoals zijn keuze om de banden van de trekker en giertank niet te vervangen. 'Kijk, het profiel is behoorlijk afgesleten. Maar dat is precies goed, want ik heb die grip niet per se nodig. Ik ga alleen het land op als de bodem dat aankan. Dat scheelt ook weer in het dieselverbruik.'

Dus in plaats van nieuwe banden, heeft Spruit de spatborden van de giertank zelf aangepast en er dezelfde versleten banden als van de trekker onder geplaatst. 'Zo kan het ook. Ik heb twee rechterhanden en een idealistisch hoofd. Dan kom je een heel eind.'

En zo laat de ondernemer nog meer laaghangend fruit voor energiebesparing zien. Hij verving de poelie van de frontmaaier, zodat de trekker minder toeren hoeft te draaien. En wat te denken van de wasmachine in het tanklokaal, waar hij zijn overalls in wast. 'Ik heb de waterleiding gekoppeld aan de wtw-installatie. Het water dat naar de wasmachine loopt is al 50 graden, dus de ketel hoeft veel minder te verstoken om het op de juiste temperatuur te krijgen.'

Geen kunstmest

Spruit gebruikt ook geen kunstmest meer, want bij de productie daarvan komt veel fossiele CO2 vrij. 'Verder is weidegang een belangrijk deel van de bedrijfsvoering. We laten de koeien het gras zelf ophalen.'

De veehouder is zuinig op zijn koeien. 'In mijn ogen moeten ze een marathon kunnen lopen, geen sprint. Ik stuur dus ook niet op productie, maar op levensduur. Dat dit elkaar niet hoeft te bijten, blijkt wel uit het feit dat in elf jaar tijd al drie koeien de 100.000 litergrens hebben gehaald. En omdat ze langer leven dan op een gemiddeld melkveebedrijf, heb ik minder jongvee nodig ter vervanging.'

Niet ten koste van melkproductie

Naast fossielvrij boeren, wil Spruit ook de uitstoot van broeikasgassen door het vee minimaliseren. Zo is op zijn initiatief het krachtvoer voor zijn veestapel aangepast. 'De brok is samengesteld op basis van grondstoffen met een lage footprint. Maar het moet natuurlijk niet ten koste gaan van de gezondheid van mijn vee en de melkproductie.'

Spruit gebruikt nu 20 kilo krachtvoer per 100 liter melk bij een relatief lage productie. 'Onze productie is ruim 7.000 kilo per koe per jaar, met 3,75 procent eiwit en 4,70 procent vet. Ik duik daar dan helemaal in. Bij de voerleverancier noemen ze me de koolstofboer.'

Na de rondleiding sluiten we het gesprek af met koffie en een praatje met IJsbrand Bol. Hij hoort goedkeurend aan hoe zijn opvolger zich vastbijt in zijn missie. 'Ik voel me er heel verantwoordelijk voor om goed om te gaan met onze aarde. Dat de volgende generatie verder kan. Ik wil verkennen hoe we fossielvrij kunnen boeren. Daar wil ik in vooroplopen.'