Saneringsregeling varkenshouderij doeltreffend maar kon beter

In totaal zijn er 502 aanvragen geweest voor de Srv. Daarvan zijn er 72 afgewezen en hebben zich 153 deelnemers teruggetrokken. De resterende 277 bedrijven zorgen voor in totaal 580.593 doorgehaalde varkenseenheden, zo blijkt uit de evaluatie. Het aantal varkenshouderijlocaties in de veedichte gebieden is hiermee met 12 procent gedaald en het aantal varkens met 8 procent.

De geuremissie is met 5,4 tot 6,5 procent verminderd. Er is 0,16 megaton CO2-equivalent gereduceerd. Dat is de helft van de resultaatverplichting voor de varkenshouderij voor 2030 en 12 procent van de ambitie van de sector zelf die 1,3 megaton CO2 wil reduceren. De ammoniakemissie uit varkensstallen is in totaal met 5,1 procent gedaald. Dat is 653 ton ammoniak per jaar.

Subsidiebedragen

CE Delft beoordeelt de daling van het aantal varkens, het verminderen van de geuroverlast, de uitstoot van broeikasgassen en stikstofuitstoot en -depositie als doeltreffend. De kosten voor een vermeden ton CO2-equivalent zijn bijvoorbeeld vastgesteld op 139 euro. In de SDE-regelingen worden hiervoor subsidiebedragen van 300 euro betaald.

Wat betreft geurscore had de regeling doelmatiger kunnen zijn door het subsidiebedrag te relateren aan de mate van geuroverlast. Vervolgens had er een rangschikking kunnen worden gemaakt waarmee alleen de grootste uitstoters zouden zijn uitgekocht. Nu is de afname van de geuroverlast 5,4 tot 6,5 procent, terwijl er in de concentratiegebieden 10,8 procent deelnemers en 10,4 procent varkensrechten zijn opgekocht.

Stikstofuitstoot beperken

Voor het beperken van de stikstofuitstoot had de Srv ook doelmatiger kunnen zijn, stelt CE Delft. Ten eerste omdat de financiële vergoeding was gebaseerd op de waarde van de stal. Daardoor was deze minder prikkelend voor oudere, relatief vervuilende stallen, terwijl juist deze stallen veel reductie van de stikstofuitstoot zouden geven. Ten tweede is er niet gekeken naar de afstand tot Natura 2000-gebieden, terwijl dit wel bepalend is voor de stikstofdepositie vanuit een stal.

Zou de Srv alleen worden besteed aan stikstof verminderen, dan zou dat een uitgave betekenen van 417 euro per kilo vermeden stikstofuitstoot. Dat is hoog in vergelijking met de bedragen die op de vrije markt voor extern salderen worden betaald, die tussen de 10 en 200 euro per kilo stikstof liggen en ook hoger dan de schatting van het Planbureau voor de Leefomgeving. Dat gaat uit van ongeveer 300 euro per kilo stikstof.

Meerdere redenen

Varkenshouders hadden meerdere redenen om hun aanvraag na een positieve beschikking toch weer terug te trekken, zo blijkt uit de evaluatie. De eerste reden is dat de periode van acht weken tussen het verkrijgen van een positieve beschikking en vervolgens de definitieve vaststelling werd gebruikt als extra bedenktijd. Die extra bedenktijd werd gebruikt bij het zoeken naar een herbestemming en een andere invulling van het werkzame leven.

Voor het zicht op herbestemming zijn de varkenshouders afhankelijk van het flankerend beleid van de gemeente. Regelmatig lukte het niet om tijdig zicht te krijgen op de herbestemming waardoor de varkenshouders de aanvraag terugtrokken. Dit is dus een belangrijke slaagfactor voor elke uitkoopregeling. Landbouwminister Piet Adema meldt dat de termijn om de overeenkomst te sluiten in de nieuwe Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties de plusregeling veel langer is dan acht weken.

Niet rendabel

De varkenshouders die niet deelnemen aan de regeling, melden verder ook dat de compensatie voor de oudere stallen met een inrichting die onlangs werd gerenoveerd onvoldoende was om in alle kosten te voorzien. Daardoor was het niet rendabel om mee te doen met de regeling. CE Delft stelt dat het uitkopen van oudere stallen die meer emissies per dier kennen en waarbij er sprake is van minder kapitaalvernietiging doeltreffender en doelmatiger zou zijn geweest dan het uitkopen van moderne stallen met minder emissies en meer kapitaalvernietiging.

Een laatste reden die varkenshouders noemen om hun deelname aan de Srv in te trekken, was de dreiging van Afrikaanse varkenspest vanuit België. Varkenshouders hadden zich uit voorzorg aangemeld voor de regeling. Mocht Afrikaanse varkenspest Nederland bereiken en bedrijven geruimd moeten worden, dan konden ze overwegen om de stallen af te breken.

Overige knelpunten

Daarnaast zijn er nog andere knelpunten waardoor varkenshouders niet hebben deelgenomen aan de Srv. Varkenshouders die een andere intensieve tak zoals pluimvee hadden, moesten ook die stallen slopen, terwijl ze daarvoor geen vergoeding kregen. Verder ontbraken afspraken voor huurstallen. Niet de eigenaar van de stallen, maar de houder van de varkens kon zich inschrijven voor de Srv.

Verder was bijvoorbeeld het subsidiebedrag voor een etagestal in eerste instantie niet toereikend. De bovenliggende etage werd niet meegerekend. Dat is later aangepast, evenals de vergoeding voor zonnepanelen.

Geen herbestemming

Lastig punt vonden deelnemers dat er door de sloopverplichting geen herbestemming van de stallen mogelijk was. Dat is gedurende de looptijd van de regeling aangepast als de gemeente hiervoor toestemming gaf, maar dan kreeg de varkenshouder geen vergoeding meer voor de stal.

De deelnemers aan de regeling liepen vaak ook tegen hoge bijkomende kosten ter voorbereiding van de sloop op, zoals asbest, grondonderzoek, bodemvervuiling en mestafvoer, of door aanwezigheid van bedreigde diersoorten.