‘Landbouwakkoord vol optimisme en goede bedoelingen’

Volgens het PBL kozen partijen in het conceptakkoord voor de juiste transitiepaden die essentieel zijn voor het kunnen halen van de milieudoelen: dit zijn doorontwikkeling van technologie om efficiënter te produceren bij sommige bedrijven, extensivering bij andere bedrijven en vermindering van het aantal dieren in Nederland.

‘Elk van deze routes is nodig. Zonder een landbouwsector die aanzienlijk minder uitstoot zijn doelen hoe dan ook onhaalbaar. Daarnaast is de inzet om op een aanzienlijk areaal extensiever te boeren essentieel’, aldus de analyse van het PBL.

Het planbureau betwijfelt wel of de in het concept-akkoord ingezette koers zou leiden tot het behalen van de stikstof- en klimaatdoelen. ‘Er kunnen ook vraagtekens worden gezet bij het conceptakkoord, met name vanwege de optimistische inschatting van het doelbereik richting 2030. Eerdere PBL-studies laten zien dat het benodigde tempo van uitrol van techniek, extensivering van bedrijven en het voldoende verkleinen van de veestapel niet voorstelbaar is in de komende zeven jaar.’

Criteria voor investeringen

‘Een goed en breed gedragen Landbouwakkoord is hard nodig, maar om echt het gewenste effect te krijgen voor zowel boeren als leefomgeving, moeten veel punten nog nader worden ingevuld’, schrijft het PBL verder. Het gaan dan onder meer om de krimp van de veestapel en criteria om te voorkomen dat investeringen in veestallen later sneuvelen bij de rechter.

Volgens het conceptakkoord zou de overheid een eerste aanzet geven tot een afrekenbare stoffenbalans waarmee boeren zelf kunnen sturen op milieuprestaties. Een zogeheten Stoffenbalans 1.0 - of Minas 2.0 - is een grote wens van LTO Nederland. De weifelende opstelling van het kabinet hierin was een belangrijke reden om uit het overleg over het Landbouwakkoord te stappen.

Het PBL voorziet in een stoffenbalans risico’s op het gebied van handhaving. ‘Het kunnen monitoren meten en beoordelen van alle bedrijven op meerdere prestaties is een langgekoesterde wens, maar in het verleden is zo’n systeem moeilijk implementeerbaar gebleken, vanwege de complexiteit, hoge kosten en handhavingsaspecten.’

Kan overheid extra taken wel aan?

‘Het is nadrukkelijk de vraag of de overheid alle extra taken rond stelselontwikkeling, borging en ondersteuning aan zal kunnen. Verder laat het conceptakkoord het nog grotendeels open hoe strikt die individuele doelen zullen (moeten) zijn en wat er zou gebeuren als ze niet gehaald worden. Dat maakt het ongewis welke prikkels uit zullen gaan van de afspraken in het akkoord’, aldus het PBL dat de effecten van een afrekenbare stoffenbalans niet kan inschatten.

Het conceptakkoord voorzag in extra overheidsbudget om de gemaakte afspraken te realiseren. Boeren wordt daarvoor een bedrag van 13,5 miljard euro in het vooruitzicht gesteld. Een groot deel daarvan zou echter niet ten goede komen aan boeren die door willen met hun bedrijf: 6,7 miljard euro gaat op aan uitkoopregelingen en ‘vrijwillige’ afwaardering van landbouwgrond. Ook tegenover de langjarige - tot 2040 - steun voor agrarisch natuurbeheer stond een hoge prijs: 180.000 hectare zou worden omgezet naar natuurinclusieve landbouw.

Het PBL is positief over de voorgestelde uitbreiding van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer en de mogelijkheden die dat biedt voor het verdienmodel van boeren die voor het extensieve transitiepad kiezen. Ook de mogelijke afspraken met ketenpartijen zoals supermarkten had het verdienvermogen van boeren een impuls kunnen geven.