Aanbod bundelen biedt boeren en tuinders nieuw perspectief

Gezien de transitieopgave is meer samenwerking in de keten ook een belangrijk onderwerp bij de gesprekken over het Landbouwakkoord. De onderhandelaars voor dat akkoord zoeken immers naar nieuwe mogelijkheden voor betere en duurzamere verdienmodellen.

PO's zijn gericht op het verstevigen van de positie van de agrarisch ondernemer ten opzichte van de andere schakels in de keten. De voordelen strekken verder dan gezamenlijke prijsvoering. Ook inkoop van voer en verpakkingsmateriaal levert voordeel op. Voorwaarde in de regelgeving is wel dat de PO's een duurzaam doel nastreven. Dat kan gaan over milieudoelen of dierenwelzijn.

Veelbelovende resultaten

Vorig jaar startten onder meer een PO voor eiwitboeren en een voor pluimveehouders. De behaalde resultaten zijn veelbelovend. De pluimveehouders hebben al een aardig marktaandeel weten te verwerven. Van de 300 miljoen vleeskuikens die Nederlandse pluimveehouders produceren, weet deze PO er al 30 miljoen aan zich te binden. Ook op de eiermarkt is de PO met een marktaandeel van ruim 20 procent, 2,2 miljard eieren, succesvol.

Akkerbouwers werken aan een gezamenlijk keurmerk voor erwten en bonen van Nederlandse bodem. 'We moeten de consument ervan overtuigen dat het Nederlandse product een betere prijs waard is', zegt akkerbouwer en voorzitter Henk Janknegt van Eiwitboeren van Nederland. Naast een betere deal kunnen deelnemende boeren profiteren van bundeling van kennis, data en eigen verkopers.

Janknegt is de ambitieuze voorzitter van de circa 65 leden tellende Producentenorganisatie (PO) Eiwitboeren van Nederland. Doel van deze PO is niet alleen de afzet van Nederlandse peulvruchten als veldbonen, kikkererwten en lupine vergroten en daarmee ook hun eigen verdienmodel verbeteren. Het aanbod moet ook diverser met nieuwe soorten bonen. De PO stimuleert ook verwerkers om over te schakelen naar Nederlandse bonen.

'Nu verdwijnt zo'n 90 procent van onze bonen nog in veevoer en kiezen de binnenlandse verwerkers voor eiwitgrondstoffen uit het buitenland. Dat is 'greenwashing' uit Verweggistan waar minder strenge regels gelden en de grond goedkoper is', zegt Janknegt.

Verdienmodel verbeteren

PO Eiwitboeren van Nederland ziet een kans om het verdienmodel van de leden te verbeteren. 'We streven naar herkenbaarheid van het Nederlandse product. Daar gaan we de komende maanden ruchtbaarheid aan geven. We moeten de consument ervan overtuigen dat het Nederlandse product een betere prijs waard is.'

Boeren en tuinders die in de producentenorganisatie stappen, kunnen een deel van hun opbrengst of productie via die weg verkopen. Sommigen hebben zelf een stukje afzet via een korte keten dat ze er ook bij houden, zegt Janknegt.

Verkoper in dienst

Bij de Unie van Pluimveeproducenten (UPP) is Aalt den Herder verantwoordelijk voor de verkoop van pluimveevlees. 'Pluimveehouders denken in eerste instantie dat ze het stuur uit handen geven door lidmaatschap van de UPP en dus ondernemersvrijheid verliezen. Het tegengestelde blijkt het geval. De UPP fungeert namelijk niet als inkooporganisatie, maar als verkooporganisatie van het lid. Het lid krijgt feitelijk een verkoper in dienst voor een fractie van de loonkosten.'

Bij UPP maakt de pluimveehouder afspraken met de verkopers van de PO. Doordat die dagelijks actief zijn in de handel en veel contacten onderhouden in binnen -en buitenland, neemt de ondernemersvrijheid van de pluimveehouder juist toe. Er ontstaat meer marktwerking met meer afzetmogelijkheden, betoogt Den Herder.

Betere positie en prijs

'Als UPP-lid wordt de pluimveehouder meer ondernemer met meer keuzevrijheid, doordat de UPP onder aansturing van de pluimveehouders de verkoop en marketing van eieren of kuikens verzorgt. Je bent verzekerd van een betere positie en prijs. Naarmate de UPP groeit, gaan leden alleen maar meer voordeel ervaren. Na het sluiten van de verkoopcontracten verandert er feitelijk niets voor de pluimveehouder', legt Den Herder uit.

'Via onze PO kunnen we kwalitatieve en kwantitatieve afspraken maken met afnemers', stelt Janknegt. 'Onderling kunnen we afspraken maken voor ons gezamenlijke keurmerk. Wil een afnemer daar gebruik van maken, dan moet die minstens 90 procent van de grondstoffen bij ons inkopen.'

Marktkennis

De positie van de pluimveehouders wordt sterker dankzij de marktkennis van de producentenorganisatie, zegt Den Herder. 'Door deze marktkennis worden er hogere verkoopprijzen gerealiseerd. Daarbij worden extra inspanningen en de kosten voor verduurzaming betaald met een gezonde marge en dus een beter rendement. Dit is de echte meerwaarde van het deelnemen aan een producentenorganisatie voor je bedrijf.'

Beide PO's volgen de onderhandelingen voor het Landbouwakkoord op de voet. Daarbij vraagt landbouwminister Piet Adema aan supermarkten meer Nederlandse producten af te nemen. Janknegt vraagt zich wel af wat een akkoord nog te bieden heeft naast de mogelijkheden die de verruimde regels voor de PO's bieden.

Gemiste kans Landbouwakkoord

Den Herder vindt het een gemiste kans dat Adema zich voor een beter verdienmodel vooral richt op CBL, Rabobank en ABN Amro. 'De producent – de boer – is daaraan nog steeds ondergeschikt. Dat is fout. De meest verstandige keuze die de minister kan maken, is stoppen met praatgroepen en zorgen dat hij zijn steun uitspreekt voor de UPP en de andere producentenorganisaties die werkelijk concreet bezig zijn het verdienmodel van de boeren te verbeteren.'

Akkerbouwer Janknegt is ervan overtuigd dat de markt de kant van meer lokaal en Nederlands product op gaat bewegen. 'De trend van lokaal inkopen en consumeren is allang gaande. Over een jaar of twee verwacht ik hierin een stroomversnelling, ook zonder dwang van een Landbouwakkoord. Mensen worden er gewoon blij van. Jumbo en Albert Heijn zetten al grote borden in de akkers van boeren die voor ze produceren. In de winkels zie je steeds meer beeldmerken van boeren. Ook andere spelers gaan stappen zetten om zich meer te onderscheiden met het Nederlandse product.'

Rol van boer verandert

De rol van de boer zal veranderen, verwacht Janknegt. 'Boeren zijn niet gewend aan marktontwikkeling en marketing te doen of om zelf een factuur te versturen. Vanuit het Landbouwakkoord is meer steun voor het Nederlands product wel welkom. Belangrijk is ook dat de vertrouwensrelatie tussen boeren en supermarkten wordt hersteld. Daartussen zitten allemaal facilitaire bedrijven met eigen belangen. De rol van die partijen mag wel wat kleiner worden.'

Den Herder ziet weinig voordelen in een Landbouwakkoord met ketenafspraken. 'Het is eerder andersom. Als we niet oppassen, bedenken ze vanachter een Haags bureau allerlei zaken om het verdienmodel van de boer te verbeteren die juist de uitbouw van het succes van UPP in de weg staan.'

Collectieve regelingen

Op termijn levert het UPP-lidmaatschap leden naast een betere prijs meer voordelen op, schetst Den Herder. Te denken valt aan collectieve regelingen tegen wanbetaling en voor afwaardering bij salmonellabesmetting, bouwen en borgen van merken en wegnemen van faalkosten door betere ketensamenwerking.

Ondanks de sterke groei in het eerste jaar bemerkt Den Herder in de markt bij enkele afnemers weerstand tegen zakendoen met UPP. 'De visionairs zien dat voedselproductie en -ketens definitief veranderen. Daarbij wordt het oude spel van 'zoeken naar de laagste prijs' minder belangrijk. Het draait steeds meer om zeker stellen van geborgde aanvoer van voedsel – ook eieren en kippenvlees – dat voldoet aan de eisen van de overheid en de markt.'

Samenwerking met slachters

In de pluimveevleesketen is de samenwerking tussen de PO met slachters nog in ontwikkeling. 'Enkele slachters staan positief tegenover zakendoen via UPP. Het merendeel kijkt de kat uit de boom en werkt liever op de oude manier verder samen met retail en andere afnemers. In de eierketen is de UPP inmiddels een bekende en gewaardeerde ketenpartner.'

In toenemende mate zijn enkele voerleveranciers en de meeste slachters zich als ketenregisseurs gaan gedragen. Door de komst van PO verandert die rol. 'In het huidige systeem ontvangt een 1 ster Beter Leven-mester een gegarandeerd inkomen van 70.000 euro. We zien dat marktvraag en consumentenprijs onvoldoende worden doorvertaald naar de uitbetalingsprijs. Opvallend is dat slachterijen vooral rekenen aan het inkomen van de producent. Dat is eigenlijk raar', zegt Den Herder die het feitelijke doel van de PO formuleert. 'UPP streeft niet naar een minimaal inkomen, maar naar een realistische maximale prijs met eerlijke verdeling van de marges in de keten.'

'Voor een individuele boer is het lastig'

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) bewaakt in Nederland de aanvragen en toezicht op de producentenorganisaties (PO) in de land- en tuinbouw. Ondanks de verruiming van de regelgeving voor PO's en de roep om een sterke positie van boer en tuinder in de keten blijft het aantal initiatieven achter bij de verwachtingen.

Dat zegt Caroline Wolberink, coördinator van de ACM en als adviseur betrokken bij de gesprekken over het Landbouwakkoord. 'De mogelijkheden voor samenwerking zijn in de land- en tuinbouw echt veel ruimer dan bij andere sectoren binnen de economie.'

Zo mag een producentenorganisatie gezamenlijke (prijs)afspraken maken als deze als doel hebben om gezamenlijke bovenwettelijke duurzaamheidsdoelen te financieren. Initiatieven die hieronder vallen, moeten gericht zijn op de reductie van emissies van broeikasgassen en mineralen naar milieu, water en bodem.

Biodiversiteit

Ook herstel en bescherming van biodiversiteit en landschappen vallen onder de voorwaarden, evenals de transitie naar circulariteit. Daarnaast kan verbetering van dierenwelzijn of reductie van gewasbescherming een reden zijn voor de oprichting van een PO.

'Verduurzaming van de landbouw is belangrijk. Het gaat hier om duurzame doelen die voor een individuele boer moeilijk zelfstandig te bereiken zijn', legt Wolberink uit. De ACM heeft een leidraad opgesteld waaraan initiatiefnemers kunnen toetsen of hun plan voldoet aan de regels voor een PO.

Gezamenlijke afspraken

Leden van een erkende PO mogen binnen de Europese regels gezamenlijk afspraken maken over de productieplanning, kostenoptimalisatie en het verhandelen van producten. Dit biedt meer mogelijkheden dan bij een brancheorganisatie. Die mag samenwerking in de keten bevorderen, maar niet zelf produceren en verkopen.

Boeren en tuinders die lid worden van een PO, moeten volgens de regelgeving een aanzienlijk deel van hun productie via hun producentenorganisatie verkopen. Aspirant-leden zien dit vaak als een obstakel. 'Het is een essentiële voorwaarde, maar hierover is nog wel discussie met de Europese Commissie', zegt Wolberink.