Meekrapwortel kleurt textiel weer rood

Eeuwenlang was de wortel van de meekrap de basis voor een natuurlijke rode kleurstof. Het was een bestanddeel van de verf voor het kleuren van stoffen, maar bijvoorbeeld ook van de rode kleur die is te zien op schilderijen van Rembrandt en Vermeer. Tot het einde van de negentiende eeuw stonden akkers in Brabant en Zeeland vol met meekrapplanten.

Daarna deden goedkopere synthetische verfstoffen uit de fabriek hun intrede en verdween de teelt. In 2005 besloot een aantal ondernemers de productie van natuurlijke kleurstoffen opnieuw ter hand te nemen.

Zo'n 25 akkerbouwers in de omgeving van Steenbergen hebben in 2005, 2006 en 2007 meekrap geteeld, waaruit Rubia Natural Colours rode kleurstof vervaardigde. Maar het lukte niet om voldoende afnemers te vinden. Daardoor ging het bedrijf in 2015 failliet en bleef kwalitatief goed uitgangsmateriaal op de plank liggen.

Rudolph de Jong, Harry Vlamings en Marc de Keijzer maakten in 2016 een doorstart onder de naam Rubia 100% Natural Colours (Rubia NC). Algemeen directeur De Jong merkt dat er nu meer vraag is naar natuurlijke kleurstoffen, maar dat de prijs nog wel een heet hangijzer is. Daarnaast is er behoefte aan andere kleuren dan rood, zoals geel en blauw.

Kosten verminderen

De Jong vertelt dat hij en zijn partners de afgelopen jaren hebben ingezet op onderzoek om de kosten binnen de hele productieketen naar beneden te krijgen. Dat geldt voor de teelt, het extractieproces voor de kleurstof en het verfproces. Voor de teelt zocht het drietal de samenwerking met Lommerse Breeding in Mariahout. Dat bedrijf heeft een van de beste meekrap-cultivars doorontwikkeld voor een hogere opbrengst.

Veredelaar en eigenaar Henry Lommerse is zijn bedrijf begonnen met de veredeling van zaadgewassen en kruiden. Sinds 2012 specialiseert hij zich vooral in onderzoek om inhoudsstoffen uit gewassen meer tot waarde te brengen. Meekrap is daar een duidelijk voorbeeld van.

Extra opbrengst

Lommerse Breeding werkt op basis van klassieke veredeling met weefselkweek en vermeerdering. Voor de meekrap of Rubia tinctorum is het gelukt een variant te ontwikkelen met een sterkere groeikracht en wortelontwikkeling. 'Daarbij is uit onafhankelijke analyses gebleken dat de kleurstofontwikkeling ook beter is. Dit nieuwe ras kan een extra opbrengst van meer dan 30 procent per hectare opleveren', stelt Lommerse.

Naast onderzoek aan de meekrap is Lommerse in opdracht van Rubia NC ook bezig met het doorontwikkelen van Reseda luteola, of wouw, voor geelpigmenten. Ook Isatis tinctoria, wede, voor blauwpigmenten, neemt hij onder de loep.

Het winnen van de kleurstof uit de meekrapwortels gebeurde in het verleden onder hoge temperatuur en druk. Dat was kostbaar en niet duurzaam. 'We wilden naar een proces dat minder energie kost en waarbij we ieder onderdeel kunnen hergebruiken', zegt De Jong. 'Uit literatuuronderzoek bleek dat het mogelijk was om de kleurstoffen met enzymen uit de wortels te extraheren.'

Natuurlijke extractie

Rubia NC heeft daarvoor contact gezocht met Kris Schatteman, die met zijn bedrijf Eco Treasures in het Belgische Lokeren werkte aan natuurlijke extractiemethodes en tegenwoordig consultant is. 'Door de enzymen van de meekrap in de wortels de kans te geven hun werk te doen, hebben we een goedkope en milieuvriendelijke oplossing gevonden', aldus Schatteman. Hij licht toe dat water als oplosmiddel kan worden gebruikt, in plaats van bijvoorbeeld alcohol, en dat de temperatuur laag kan blijven.

Schatteman schetst dat de gevonden aanpak teruggrijpt op de werkwijze waarmee in het verleden de kleurstof uit de wortels werd geëxtraheerd. Nu is het vooral de kunst om te komen tot een industrieel proces om de productie op te schalen.

Dit jaar begeleidt de Belgische ingenieur de ombouw van de bestaande extractie-installatie in Steenbergen. Deze moet begin 2024 klaar zijn. Samen met zijn dochter werkt hij ook aan een nieuw extractieproces voor Reseda luteola en kurkuma voor gele kleurstof.

Niet-afbreekbare metalen in kleding

Als laatste onderdeel werkt Rubia NC aan het verfproces, waarbij lichtechtheid een van de belangrijke criteria is. De Jong zet uiteen dat synthetische kleurstoffen vaak niet-afbreekbare metalen bevatten om de afbraak van kleuren door de zon tegen te gaan. Vanuit duurzaamheidsoogpunt horen dergelijke stoffen volgens hem niet thuis in kleding, omdat ze schadelijk zijn en aan het eind van de levenscyclus overblijven.

Daarom loopt er nog onderzoek om met natuurlijke plantaardige materialen tot een verfproces te komen dat zowel goedkoop is als een kleurechte stof oplevert. De Jong: 'Ik verwacht dat we straks vrijwel alle kleuren kunnen maken, behalve de heel uitzonderlijke, zoals kikkergroen.'

De financiering van alle activiteiten gebeurt nu via private investeerders en subsidies, maar De Jong verwacht een succesvolle toekomst voor Rubia NC. 'In 2012 waren kledingproducenten nog sceptisch, nu komen ze naar ons toe. Een kernpunt van de Europese Green Deal is het werken aan een circulaire economie. Daar draagt ons concept aan bij.'

'Meekrap en bloembollen gaan goed samen in teeltplan'

Bij Rubia 100% Natural Colours is Rudolph de Jong algemeen directeur, Harry Vlamings financieel- en organisatiedirecteur en Marc de Keijzer directeur voor productie, teelt en logistiek. Laatstgenoemde was een van de akkerbouwers die van 2005 tot 2007 meekrap verbouwde.

De Keijzer vertelt dat het gewas vroeger vooral op klei werd geteeld, maar dat inmiddels goede ervaringen zijn opgedaan op zandgrond. 'Wij produceerden bloembollen en meekrap en dat paste goed in het teeltplan. Onze wasinstallaties voor bollen waren ook geschikt voor de meekrapwortels.'

Na de aanplant van stekjes in mei kunnen de wortels in december van het jaar daarop worden geoogst. De Keijzer vond het jammer om met de teelt van meekrap te stoppen vanwege de ecologische teelt en goede verdienste, vergelijkbaar met wat de teelt van suikerbieten opbrengt. Meekrap is ook een gewas dat weinig last heeft van ziektes en plagen, onder andere doordat de rode kleur van de wortels schadelijke organismes afschrikt.

Nederlands klimaat

De Keijzer is gestopt als akkerbouwer, maar verwacht dat Rubia 100% Natural Colours de tijd nu mee heeft om meer natuurlijke kleurstoffen op de markt te brengen. Doel is om gewassen te telen die gedijen in het Nederlandse klimaat, zoals meekrap, reseda en wede.

Voorlopig is er nog voldoende grondstof op voorraad, maar op termijn zijn wel weer akkerbouwers nodig die de teelt van deze gewassen op zich willen nemen. Voor gewassen die hogere temperaturen nodig hebben, zoals indigo dat een blauwe kleurstof oplevert, wil het bedrijf met Franse of Italiaanse akkerbouwers samenwerken.