Grootschalige toepassing van vertical farming nog ver weg

Ondanks deze faillissementsgolf wordt vertical farming nog altijd gezien als oplossing voor het voeden van de groeiende wereldbevolking. Maar voordat het telen van gewassen in lagen boven elkaar gemeengoed is, moeten nog grote stappen worden gezet. Wat zijn de kansen voor vertical farming in Nederland?

Nederland telt een handjevol vertical farms. De grootste zijn Growy in Amsterdam, Plantlab in Den Bosch en Seven Steps to Heaven in Helmond.

Dat zijn er niet veel, erkent hoogleraar Leo Marcelis van Wageningen University & Research. ‘Als het gaat om de technologie in en rondom de vertical farm, lopen we in Nederland voorop. Maar als we kijken naar de productie, dan lopen we behoorlijk achter. Vooral ten opzichte van de Verenigde Staten en Azië.’

Dat heeft enerzijds te maken met het feit dat vertical farming in Nederland concurreert met een efficiënte kasteelt. ‘Dat is in veel landen anders. Daar is het klimaat slechter en kan bijna niets buiten of in de kas worden geteeld. Anderzijds komen de hoge energieprijzen in Europa de ontwikkeling niet ten goede’, stelt Marcelis.

Hoge energieprijzen maken het onmogelijk de activiteiten rendabel voort te zetten, waardoor financiers zich terugtrekken. Dit constateert directeur Gert-Jan van Staalduinen van Logiqs, ontwikkelaar van verticalfarmingsystemen.

‘Bij nieuwe technologieën is eerst iedereen enthousiast en worden miljoenen euro’s toegespeeld. Maar er komt een moment dat investeerders willen zien dat dit valt terug te verdienen. Als het businessmodel dan niet meer klopt, bijvoorbeeld door gestegen energieprijzen, trekken zij zich terug en komen er faillissementen’, zegt Van Staalduinen.

Hoewel in Nederland al langer over de potentie van vertical farming wordt gesproken, is vijf jaar geleden pas naar de volgende versnelling geschakeld. ‘Dat het aantal vertical farms in die periode opschaalde, heeft vooral te maken met de positieve ontwikkelingen op het gebied van ledverlichting’, zegt hoogleraar Leo Marcelis van Wageningen University & Research. ‘Ledlampen zijn de afgelopen tien jaar veel efficiënter geworden. Dat heeft de teelt in een vertical farm economisch aantrekkelijker gemaakt.’

De faillissementsgolf die in de afgelopen maanden plaatsvond, heeft de vraagtekens die er in het verleden waren over het verdienmodel van vertical farming opnieuw naar boven gehaald. ‘Wat betreft kosten zal vertical farming het in Nederland voorlopig niet winnen van de hightechkas’, stelt Marcelis.

Leveringszekerheid

‘Waar het echte voordeel ligt, is kwaliteitsgarantie en leveringszekerheid’, vervolgt de hoogleraar. ‘Zo is bloemkool nu duur door problemen in het zuiden van Europa. Daar heb je met vertical farming geen last van. Je kunt als tuinder garanderen dat je op een bepaalde dag van het jaar een bepaald aantal kilo’s van een gedefinieerde kwaliteit kunt leveren. Daar zit in mijn ogen de echte meerwaarde van vertical farming.’

Andere voordelen zijn het lage waterverbruik, het feit dat er weinig grond nodig is voor de teelt en dat er geen chemische middelen hoeven worden toegepast. ‘Dat laatste heeft als voordeel dat je in theorie kunt plukken en consumeren’, zegt directeur Gert-Jan van Staalduinen van Logiqs. ‘Zodra je voedsel wast, nemen de voedingswaarde en houdbaarheid af. Bij sla kan dat zelfs oplopen tot 40 procent.’

Retail blijft achter

Waar cateringbedrijven en restaurants de voordelen inzien en al regelmatig producten afnemen van vertical farms, geldt dat nog niet voor de retail. ‘Kostentechnisch kan het met de huidige opbrengsten niet uit’, stelt Bram van Staalduinen. Hij is de neef van Gert-Jan van Staalduinen en heeft tijdens zijn opleiding aan Nyenrode Business Universiteit een thesis geschreven over de toekomst van vertical farming.

‘In Noordwest-Europa zijn weinig succesvolle verticalfarmingprojecten opgezet, in tegenstelling tot het oosten van de Verenigde Staten, Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten. Doordat de hightechkas hier zo goed is doorontwikkeld, is een competitieve kostprijs ontstaan. Daar kan vertical farming, zoals Marcelis ook al aangaf, voorlopig niet tegenop’, schetst Van Staalduinen.

Verdienmodel

Volgens de hoogleraar heeft vertical farming pas een goed verdienmodel als de teelt wordt geoptimaliseerd en de opbrengst per vierkante meter stijgt. ‘We hebben nu nog producten van waarde, zoals kruiden en bladgroenten, nodig om het kostenplaatje rond te krijgen. Maar besef ook dat we pas in de beginfase van dit teeltsysteem zitten. De afgelopen tien jaar zijn grote stappen gezet. Ik verwacht dat de komende tien jaar net zulke grote stappen worden gemaakt.’

Volgens Gert-Jan van Staalduinen moet niet worden verwacht dat een groot deel van de voedselproductie over tien jaar uit verticalfarmingsystemen komt. ‘Die gedachte heerst soms. Als de vertical farm al een betekenisvolle rol gaat spelen in het voedsellandschap en -vraagstuk, dan is dat pas over minimaal dertig jaar.’

Volgens Marcelis gaat vertical farming zelfs helemaal geen grote rol spelen in het voedselvraagstuk. ‘Wanneer je kijkt naar het wereldwijde voedselvraagstuk, dan hebben we het vooral over tekorten aan granen, tarwe, rijst en mais. Dat zijn producten die niet realistisch zijn om in vertical farms te telen. Dat is kostprijstechnisch niet haalbaar, omdat dit relatief goedkope producten zijn. Zoals ik eerder al zei: vertical farming is interessant voor producten met een hoge waarde.’

Meerwaarde voor vermeerderaars

Wel ziet de hoogleraar een andere toepassing van vertical farming. ‘Het systeem kan van grote meerwaarde zijn voor vermeerderaars. Jonge planten hebben niet zoveel licht nodig en zijn kwetsbaar.’

Gert-Jan van Staalduinen onderschrijft dat. ‘Hoe gezonder een plant in zijn jeugd is, hoe meer deze in een later stadium produceert. In de vertical farm kun je de groeiomstandigheden goed controleren.’
Voor veredelaars ziet Marcelis ook voordelen. ‘Zij kunnen profiteren van speed breeding. In de vertical farm gaat veredelen veel sneller dan op het veld of in de kas. Dit omdat kan worden gestuurd op licht en andere teeltfactoren.’ Hoewel hij niet verwacht dat dit een grote markt wordt, toont het volgens hem wel de diversiteit aan van vertical farming.

De hoogleraar verwacht niet dat vertical farming een specifiek teeltsysteem gaat vervangen. ‘Ik denk dat we in de toekomst meer een samenspel gaan zien van verschillende teeltsystemen. Een tuinder teelt bijvoorbeeld een gedeelte van zijn producten in de kas en een ander gedeelte in de vertical farm. Of er wordt gekozen voor opkweek in de vertical farm en afkweek in de kas.’

Volgens Bram van Staalduinen is het belangrijk om te beseffen dat de techniek van vertical farming nog in de kinderschoenen staat. ‘De techniek kan en moet beter voordat we deze als duurzaam alternatief kunnen bestempelen. Want laten we eerlijk zijn, dat is de vertical farm nog niet. Daarvoor ligt het energieverbruik nog te hoog.’

In zijn thesis geeft Bram van Staalduinen verschillende aanbevelingen om vertical farming toekomstperspectief te geven. ‘Wat is nodig om een product te maken dat kan concurreren, betrouwbaar is en de biodiversiteit herstelt? Die vraag moet worden gesteld. Een vertical farm volstoppen met robotica en sensoren is niet de oplossing. Dat heeft tot nu toe alleen maar de kosten verhoogd.’

Voor de ontwikkeling van vertical farming is allereerst samenwerking belangrijk, stelt Bram van Staalduinen. Dat onderschrijft Gert-Jan van Staalduinen. ‘Alleen via samenwerking kunnen we tot standaardisering komen’, zegt hij.

Geen massaproductie

‘Als je aan de Mercedes-dealer vraagt om een standaardmodel 15 centimeter breder te maken, dan kost die Mercedes miljoenen euro’s. Zo gaat het ook bij verticalfarmingprojecten. In theorie kan de teelt per vierkante meter net zo goedkoop zijn als in de kas. In de praktijk lukt dat niet, omdat er geen standaarden zijn en geen massaproductie kan worden toegepast.’

Volgens Gert-Jan van Staalduinen maakt de combinatie van een gebrek aan samenwerking, het ontbreken van kennis en het missen van waardering uit de keten, het creëren van een rendabele businesscase bijna onmogelijk. ‘Maar dat zijn zaken waaraan we als sector werken. Als we dit weten op te lossen, dan wordt de businesscase voor de vertical farm ineens interessant.’

‘We moeten doorgaan met de ontwikkelingen die in de afgelopen jaren zijn ingezet’, vindt ook Marcelis. ‘We moeten hoe dan ook het kind niet met het badwater weggooien. Vertical farming is nu nog duur en een grote energieverbruiker. Maar naarmate we de teelt kunnen optimaliseren, verandert dat. In de toekomst zijn er zeker kansen voor vertical farming in Nederland. Belangrijk is dat de overheid dat ook gaat zien en uiteindelijk ook zal stimuleren.’