EU gaat Russische marktmacht bij kunstmest inperken

De plekken waarop deze grondstoffen worden gewonnen, zijn geconcentreerd in een beperkt aantal landen. Fosfor en kalium zijn nutriënten die aanwezig zijn in gewonnen erts en gesteente (minerale meststoffen). Fosfor wordt voornamelijk buiten Europa gewonnen: ongeveer driekwart van de winning vindt plaats in China, Marokko, Saudi-Arabië, Rusland, de Verenigde Staten en Tunesië. Kalium komt vooral uit Belarus, Canada en Rusland. 68 procent van de vindplaatsen bevindt zich in deze landen.

Veel energie nodig

Voor de productie van synthetische stikstofhoudende meststoffen is veel energie nodig. In de Europese Unie is de energiebron gewoonlijk aardgas. Dat dient ook als grondstof voor de productie van waterstof, dat nodig is voor synthetische stikstofhoudende meststoffen (het tussenproduct is ammoniak). In dit proces wordt stikstof uit de lucht gewonnen.

De Europese Unie importeerde in 2021 ongeveer 26 miljoen ton stikstof, fosfaat en kaliumcarbonaat en tussenproducten, hoofdzakelijk op basis van stikstof (10,6 miljoen ton). Tot die producten behoren ammoniak, ureum, ureumammoniumnitraat, ammoniumnitraat, kaliumcarbonaat (3,4 miljoen ton), fosfor en precursoren (6,4 miljoen ton) en samengestelde meststoffen die de drie nutriënten stikstof, fosfor en kalium bevatten (5,6 miljoen ton).

De invoer van stikstof, fosfaat en kaliumcarbonaat door lidstaten van de Europese Unie bedraagt respectievelijk 30 procent, 68 procent en 85 procent. 28 procent van de invoer van fosfaten in de Europese Unie is afkomstig uit Marokko en 23 procent uit Rusland. Voor kaliumcarbonaat was 64 procent van de invoer in de Europese Unie afkomstig uit Rusland en Belarus.

De Russische inval in Oekraïne heeft de mondiale kunstmestmarkt flink opgeschud. Met de inval zijn zwakke punten in de keten aan het licht gekomen die het gevolg zijn van de wereldwijde afhankelijkheid van een gering aantal mondiale leveranciers.

Rusland is enerzijds een grote producent van aardgas, in grote hoeveelheden nodig om stikstofkunstmest te produceren. Het land is ook 's werelds grootste exporteur van meststoffen, vooral van stikstof, en de op een na belangrijkste exporteur van fosfaatmeststoffen. In 2020 was Rusland goed voor ongeveer 15 procent van de wereldwijde uitvoer van meststoffen.

Beperkingen Russische uitvoer

Rusland heeft zichzelf beperkingen opgelegd voor zijn eigen uitvoer van voedsel en meststoffen. Dat had een daling van het mondiale aanbod en prijsstijgingen tot gevolg. Voor Belarus had de Europese Unie in 2021 al beperkende maatregelen ingesteld op de invoer van kaliumcarbonaat als reactie op de escalatie van mensenrechtenschendingen in het land.

De mondiale meststofprijzen zijn sinds begin 2021 geleidelijk gestegen, met pieken tussen september en november 2021, na de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 en in april 2022. De prijs van stikstofkunstmest voor boeren in de Europese Unie was in september 2022 149 procent hoger dan die in september 2021. Tot de sterke stijging vormde kunstmest 6 tot 12 procent van de productiekosten, maar dat percentage is omhooggeschoten. Nu dalen de prijzen weer, maar ze zitten nog altijd op een hoog niveau.

Meststoffen worden goedkoper

De verwachting van de specialisten van de Europese Unie is dat stikstofhoudende meststoffen dit jaar goedkoper worden in vergelijking met 2022, maar het oude niveau wordt niet gehaald. Brussel heeft zich tot doel gesteld om minder afhankelijk te worden van invoer uit Rusland. Daartoe is een aantal maatregelen genomen. De Europese Commissie heeft bijvoorbeeld alternatieve leveranciers van meststoffen benaderd om de tekorten uit Rusland en Belarus op te vangen. Oman, Turkmenistan en Qatar zijn aangewezen als alternatieve bronnen van stikstofhoudende meststoffen.

De invoer uit Egypte en Algerije is aanzienlijk gestegen met respectievelijk bijna 20 procent en 40 procent, met het realistische vooruitzicht dat Egypte Rusland in 2022 zal vervangen als belangrijkste bron van invoer voor de Europese Unie.

Behalve deze maatregelen op wereldschaal voorziet de Europese Unie ook maatregelen op het boerenerf. Daarbij denkt de Europese Commissie aan het verhogen van de efficiëntie van het stikstofgebruik op het landbouwbedrijf door het verbeteren van kennis, technologische ontwikkelingen en het verminderen van verliezen door uitspoeling.

EU ondersteunt boeren om mestgebruik te optimaliseren

De Europese Commissie wil minder afhankelijk worden van invoer van meststoffen en energie uit Rusland. In het kader van het nieuwe Europese landbouwbeleid is er financiële steun beschikbaar voor boeren en tuinders om hun gebruik van meststoffen te optimaliseren. In de Europese boer-tot-bordstrategie is al het doel opgenomen om de nutriëntenverliezen tegen 2030 met 50 procent te verminderen en tegelijkertijd de vruchtbaarheid van de bodem te behouden.

De Europese Commissie stimuleert daarom toepassing van duurzame landbouwpraktijken en kennisdeling. Het gaat onder meer om het stimuleren van nutriëntenbeheerplannen, verbetering van de gezondheid van de bodem, precisielandbouw, biologische landbouw en het gebruik van peulgewassen in vruchtwisselingsregelingen.

Als het nodig is, zal de Europese Commissie de EU-lidstaten vragen om dit prioriteit te geven in hun Nationaal Strategisch Plan. Verder wil de Europese Commissie waar mogelijk minerale meststoffen vervangen door organische meststoffen als mest, zuiveringsslib en bioafval uit methaniseringsprocessen of biologische en thermische behandelingen, zonder dat de nutriëntenverliezen toenemen. Er lopen diverse proefprojecten.

Verder moet er een overgang komen naar groenere meststoffen. De Europese Commissie zal de EU-landen stimuleren te investeren in schone waterstof en biomethaan voor de productie van ammoniak. Lidstaten kunnen in hun nationale noodplannen producenten van meststoffen prioriteit geven bij de toedeling van aardgas in het geval het gas op rantsoen is.