Boomkwekers beginnen extra vraag te merken

'Wij zijn nu volop bezig', zegt Henk Huijsman van Laxsjon Plants met vestigingen in Zundert en Otterlo. 'Er zat al heel wat in de pijplijn. Sinds een paar weken hebben we de eerste opdrachten in het kader van de Bossenstrategie binnen voor de levering van plantmateriaal gedurende de komende drie jaar.' Laxsjon Plants heeft er contracten voor kunnen afsluiten. 'Het afnemen van de planten en volumes staat zwart-op-wit. We gaan er dus voor kweken.'

Planten meerdere jaren vooruit bestellen en gegarandeerd afnemen, dat willen kwekers het liefst omdat het meerjarige teelten betreft. Maar dat is amper de praktijk. Beheerders en eigenaren van bos-, natuur- en landschapsgebieden bestellen planten doorgaans in hetzelfde seizoen wanneer zij die ook nodig hebben.

'Er begint nu een kentering te komen door de Bossenstrategie', bespeurt ook Marc Lodders van NL Plants in het Noord-Brabantse Wernhout. 'Bijvoorbeeld bosbouwers gaan nu vragen wat wij op voorraad hebben en wat zij over twee jaar kunnen krijgen. Dat is prettig. Het zou nog mooier zijn als ze drie, vier of vijf jaar vooruitkijken en ons als kwekers meer bij hun plannen betrekken.'

Veel afnemers vragen naar planten met specifieke zaadherkomsten, zodat zij weten uit welk gebied het zaad is geoogst. Al die herkomsten staan vermeld in de Rassenlijst Bomen. Daarvan is ook bekend wat de genetische kwaliteit is, zodat afnemers weten hoe de bomen en struiken zullen groeien.

Autochtone zaadherkomsten

Meest gevraagd zijn autochtone herkomsten. Lodders ziet op verlanglijstjes van afnemers heel vaak de term 'autochtoon' voorbijkomen bij soorten die van oorsprong in Nederland thuishoren, zoals de Quercus robur, ofwel zomereik. Maar ook bij soorten die hier niet autochtoon maar uitheems zijn, zoals de Amelanchier lamarckii, het krentenboompje dat oorspronkelijk uit Noord-Amerika komt. 'Niet iedereen weet wat autochtoon is.'

Dikwijls vraagt de kweker aan afnemers welk doel ze voor ogen hebben met de aanplant. 'Is ecologie het doel, dan past autochtoon materiaal hierbij', legt Lodders uit. 'Maar zijn de planten bestemd voor een productiebos, dus om er later hout uit te kappen? Dan kun je beter een selectieherkomst gebruiken, omdat die bomen met rechte stammen groeien.'

Welke soort er ook wordt toegepast vanwege de Bossenstrategie, het uitgangsmateriaal moet een herkomstcertificaat hebben en op de Rassenlijst Bomen staan. 'Er komt geen soort in zonder herkomst', stelt Huijsman van Laxsjon Plants.

Voor het uitvoeren van de Bossenstrategie zijn tot 2030 161 miljoen bomen en struiken nodig, om in totaal 37.000 hectare aan bos te kunnen aanplanten. Dat is allemaal extra nodig, bovenop de reguliere vraag naar plantmateriaal. Er zijn daarom ook extra veel zaden van loof- en naaldhoutsoorten nodig.

De bestaande zaadopstanden van Staatsbosbeheer kunnen daarin voorzien, aldus Lammert Kragt van Nederlands grootste bos- en natuurterreinbeheerder. 'We horen in de sector dat er zaadtekorten zijn, maar via Staatsbosbeheer is meer dan genoeg beschikbaar.'

De extra vraag naar plantmateriaal moet volgens Kragt wel concreter worden. Staatsbosbeheer, kennisorganisatie Probos en de Bosgroepen maken daarom nu een landelijke planning. Die wordt gekoppeld aan de beschikbaarheid van zaden. Wellicht dat er vervolgens nieuwe zaadgaarden nodig zijn. 'We planten nu, naast autochtone soorten, ook meer soorten als tamme kastanje en elsbes aan. Daarvoor zijn wel zaadgaarden nodig.'

Voorraden opbouwen

Er zijn inderdaad meer zaadopstanden nodig, bevestigt Johan Vink van Boheza, de handelsgroep Boom- en Heesterzaden. Om aan de extra vraag te voldoen, maar ook om risico's te spreiden en voorraden te kunnen opbouwen.

'In 2021 was er nagenoeg geen zaad van Prunus avium, omdat de bloesem in het voorjaar was bevroren', illustreert Vink. 'In 2022 is er wel zaad geoogst dat al aan kwekers is uitgeleverd. We hebben op dit moment geen buffer om in te vriezen voor later gebruik. Volgend jaar weet je niet wat de oogst is, de natuur bepaalt dat nu eenmaal.'

Net als kwekers merkt ook Vink dat de extra vraag vanwege de Bossenstrategie begint te komen. 'Naar plantmateriaal, maar er zijn ook adviesbureaus van bosbeheerders die willen starten met zaad. Begin met planten, zeggen we dan, want dan is de kans op slagen groter. Laat de boomkwekers het zaad opkweken tot planten, dat is hun vak.'

Beschikbare grond

Het plantmateriaal zal er wel komen voor de 37.000 hectare in 2030, maar ook de beschikbaarheid van grond om de bomen te planten is een uitdaging. 'Door planologische procedures gaat het niet van een leien dakje', weet Kragt van Staatsbosbeheer. 'Daardoor hebben wij nu een achterstand met aanplanten.'

Ook bij andere leden van de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE) speelt dit. 'Door het Nationaal Programma Landelijk Gebied zit iedereen vrij aarzelend in de wedstrijd', stelt Vera Dalm van de VBNE.

Europese Bossenstrategie

Dit alles betreft Nederland. Er is ook nog een Europese Bossenstrategie, waarvoor 3 miljard bomen en struiken nodig zijn. Nederlandse kwekers produceren vooral voor de Europese markt. 'De internationale handel is ook dit seizoen goed', meldt André Wijnstra van Boomkwekerij J.H. Kloosterhuis in Winschoten.

Op het Groningse bedrijf waren de medewerkers vorige week nog sitkaspar aan het rooien voor verkoop naar het buitenland. Volgens Wijnstra merkt Kloosterhuis nog weinig van de stijgende vraag vanwege de Bossenstrategie. 'De exportmarkt blijft leidend met grote volumes.'